امیر پور رستگار - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز
محمدحسین کرمی - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز

نگرش جامعه­شناختی به ادبیات با تکیه بر اثری تاریخی – ادبی، موضوع نوشتار حاضر است. بنیاد نقد اجتماعی بر این فکر استوار است که اثر ادبی همواره محصول و مولود حیات اجتماعی است و ادراک درست و دقیق آن جز با دریافت دلایل و نتایج حوادث اجتماعی، میسر نیست. توانایی­های نهفته­ای که در روابط افراد جامعه است و باعث قوام اجتماع می­شود، در این هنگامه پدریان و پسریان ، با فاصله گرفتن از یک ایدئولوژی واحد و خلق کنش­های منفی، منجر به زوال هنجارها و پیوند­های مشترک اجتماع می­شود. آنچه بیهقی از دوران مسعود غزنوی توصیف می کند،کینه­کشی، فروگیری و بی­اعتمادی است. مشارکت افراد غالبا در چنین جوی، منجر به بند کشیدن کارگزاران و تضعیف روحیه دلسوزان حکومت می­شود، به طوری که اجتماع، با ایجاد و اعمال دسیسه کینه­جویان و تایید پادشاه، رو به قهقرا و زوال می­رود. برای تبیین گفتار خویش، از نظریه سرمایه اجتماعی رابرت پاتنام استفاده کرده­ایم. براین اساس، سرمایه اجتماعی را در سه بعد اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی و حمایت اجتماعی در ماجرای دسیسه بوسهل زوزنی در باب آلتونتاش بررسی و تحلیل کرده­ایم. تمام نشانه و نمونه­های ذکر شده از ماجرا، دیدگاه پاتنام را این­گونه تثبیت می­کند که روابط درون­گروهی دربار غزنوی، بر اساس کارکردهای منفعت طلبانه و بی­اعتمادی پیش می­رود. آنچه از این ماجرا به دست می­آید، اعتمادسوزی، مشارکت منفی، افزایش احساس نا­ امنی و افول سرمایه اجتماعی است.

نظریه سرمایه اجتماعی, رابرت پاتنام, بی اعتمادی, مشارکت اجتماعی, آلتونتاش خوارزمشاه, بوسهل زوزنی