الهام سیدان - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان
سارا پورعماد - دانش آموخته کارشناسی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

جامعه شناسی ذوق ادبی از جمله شاخه های جامعه شناسی ادبیات است که به بررسی چگونگی شکل گیری و تطور ذوق و سلیقه ادبی در میان مردم و عوامل موثر بر آن می پردازد. به منظور بررسی سلیقه های هنری هر زمان، تامل در آثار ادبی آن دوره ضروری است. مرصادالعباد نجم الدین رازی از جمله آثاری است که به صراحت از ذوق ادبی زمان تاثیر پذیرفته است. تنوع مطالب و نیز دایره وسیع مخاطبان در فصول مختلف کتاب نشان می دهد در متن این اثر تمایلات گروه های مختلف اجتماعی لحاظ شده است و به همین جهت در برخی فصول، نویسنده از انگیزه اصلی تالیف کتاب (تعلیم مریدان) فاصله می گیرد. تنوع سلیقه های ادبی در متن مرصادالعباد این کتاب را از آثار تعلیمی عرفانی متمایز می کند و به همین دلیل این پژوهش بررسی و تحلیل این اثر را وجهه همت خود قرار داد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد عوامل مختلفی در شکل دهی ذوق ادبی در این کتاب موثر واقع شده است که از جمله مهم ترین آن عبارتند از روح های زمانه، شرایط اجتماعی، سیاسی و تاریخی، بینش مخدوم به مثابه حکم زیبایی شناس و نیز ارزش های ذاتی واقعی خود اثر ادبی. 

جامعه شناسی ادبیات, ذوق ادبی, روح های زمانه, مرصاد العباد, نجم الدین رازی