کلثوم قربانی جویباری - استادیار دانشگاه بیرجند

بر اساس مکتب فراتاریخی می توان هر نظام اندیشه گانی را با نظامی دیگر مقایسه کرد، به شرطی که حول یک محور مشابه شکل گرفته باشند. بر همین اساس در این مقاله نشان می دهیم که با وجود تفاوتی که میان اندیشه خیام و نظام اندیشه گانی بودیسم وجود دارد، می توان نظام اندیشه گانی خیام را در چهارچوب چهار حقیقت شریف بودیسم تحلیل کرد. زیرا اندیشه محوری هر دو نظام فکری صیرورت یا نپایندگی است. صیرورت و نپایندگی، حقیقت شریف اول و حقیقت رنج است. اما این صیرورت فی الذاته نه در اندیشه بودا و نه در اندیشه خیام بد و تناقض آفرین نیست؛ بلکه هنگامی این رنج خود را آشکار می کند که انسان به امور نپاینده و گرفتار در چرخه صیرورت دل می بنندد. این دومین حقیقت شریف است. رنج در هر دو نظام اندیشه گانی به تناقضی معطوف است میان دلبستگی و عطش به بقای در عالم و نظام نپاینده و بی ثبات عالم. اصلی ترین راه حل در هر دو نظام فکری، حضور در لحظه و زندگی در حال با آگاهی تمام عیار است، این حقیقت شریف سوم و چهارم است. گرچه حضور در لحظه بودیسم با خیام از جهاتی مانند آگاهی و مراقبه متفاوت است.

خیام, بودیسم, چهار حقیقت شریف, صیرورت, اغتنام وقت