فاطمه ماه وان - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

برای حل ابهامات متنی شاهنامه، از منابع متعددی استفاده شد ه است؛ نظیر متون تاریخی، متون اساطیری، فرهنگ­های لغت، متون حماسی و ... . اما تاکنون به منابع تصویری به مثابه منبعی در شاهنامه­پژوهی توجه نشده است. مقصود از منابع تصویری، نگاره­های نسخ مصور شاهنامه است. این نگاره­ها بیشتر با رویکردی تزئینی و هنری بررسی شده و تاکنون از آن­ها به مثابه یک منبع پژوهشی استفاده نشده است. این جستار سعی دارد تا به منابع تصویری، با رویکردی پژوهشی نظر کرده و از آن برای رفع ابهامات متنی شاهنامه بهره بگیرد. یکی از ابهامات شاهنامه، هویت اولاد است. در شاهنامه درباره هویت اولاد توضیح چندانی داده نشده است. این ابهام متنی به ابهام تصویری منجر شده­ به گونه ای که در نگاره ها نیز به تبع متن، اولاد با هویتی دوگانه ترسیم شده است. این جستار هویت اولاد را در نگاره­های شاهنامه جستجو کرده و سپس به چرایی گزینش هویت دوگانه اولاد در نگاره­ها پاسخ می­گوید. پژوهش­های متنی، اولاد را با هویت دیو معرفی می­کنند. پژوهش حاضر، ضمن نظر داشتن به پژوهش­های متنی، درصدد است تا هویت اولاد را از لابه­لای منابع تصویری جستجو کند. این پژوهش با بررسی قدمت نگاره­ها، بررسی قدیم­ترین نسخ مصور شاهنامه، کمیت نگاره­ها، ارتباط نگاره با متن، تمرکز مکانی نگاره­ها و ... هویت انسان را برای اولاد مکشوف می­سازد. همچنین نشان می­دهد که خاستگاه هویت دیو برای اولاد، ایران نیست بلکه این استنباط منشا هندی دارد؛ حال آنکه تصور اولاد به مثابه انسان، دارای خاستگاه ایرانی است.

اولاد, ابهامات شاهنامه, نگارگری, شاهنامه, دیو