امید وحدانی فر - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بجنورد
محمدرضا صرفی - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان
محمدصادق بصیری - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

قالب غزل در ادبیات فارسی سابقه­ای طولانی دارد و در ابتدا فقط برای بیان احساسات و عواطف عاشقانه به کار گرفته می­شد. سپس، با شکل­گیری عرفان و تصوف در خدمت اهل عرفان و رمز و رازهای عرفانی قرار گرفت. تحول آشکار این قالب از سنایی آغاز می­شود و در نوع عاشقانه با سعدی به اوج کمال می­رسد. یکی از ویژگی­های سعدی در عرصه غزل­سرایی، بیان روایت در قالب غزل است که این گونه از غزل را غزل- روایت می­نامیم. در این مقاله کوشش شده­است تا نخست، غزل- روایت1 های سعدی طبقه­بندی شود و سپس، به تحلیل ساختاری غزل- روایت­هایی که از نوع گفت­وگو هستند و همچنین به بررسی عناصر متغیر در غزل- روایت­های نوع حکایت پرداخته شود. حاصل این پژوهش چنین بوده­است: از مجموع 701 غزل سعدی، 89 غزل- روایت در میان آن­ها یافت شد که 5 مورد آن از نوع غزل- روایت هایی هستند که عنصر اصلی آن­ها گفت­وگو است. تعداد 27 مورد غزل- روایت­های وصفی و 57 مورد نیز غزل- روایت­هایی هستند که ساختار حکایت دارند. همچنین در این گونه اخیر از غزل- روایت­ها، برخی از عناصر داستان­پردازی؛ نظیر: گفت­وگو، شخصیت، زاویه دید، مکان و زمان نیز مورد بررسی قرار گرفته­است.

سعدی, غزل, غزل- روایت, ساختار غزل روایی