احمد باقری - استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
محمدعلی راغبی - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران
مصطفی درزی رامندی - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران

طبق نظر مشهور فقها، درصورتی که تحقق یک عمل حقوقی علاوه بر انشاء ایجاب، نیازمند انشاء قبول نیز باشد، عقد نامیده می­شود و در غیر این صورت ایقاع خواهد بود. در این پژوهش با بررسی آموزه­های فقهی، چهار مورد از معیاری هایی که می توان در عقد یا ایقاع بودن عملی به آن ها استناد کرد تبیین شده و نظریه حصر اعمال حقوقی مورد نقد قرار گرفته و امکان افزودن قسم سومی به آن اثبات شده است. بر اساس یافته­های این تحقیق، با این استدلال که اگر در تحقق عمل حقوقی و ترتب آثار و ثمرات آن صرف ایجاب کافی باشد، آن عمل ایقاع است و چنانچه علاوه بر آن، نیازمند قبول به معنای اخص باشد عقد خواهد بود. اما درصورتی که صرف ایجاب جهت تحقق ماهیت عمل حقوقی کفایت کند و تنها ترتب آثار و ثمرات آن منوط به ابراز رضایت از سوی طرف مقابل باشد، این مورد را می توان به عنوان قسم سوم از اعمال حقوقی مطرح نمود و از آن با عنوان ایقاع خاص یاد کرد. این نوع تقسیم بندی آثار متعددی را به دنبال دارد که مهم­ترین آن رفع اختلاف فقها و حقوق­دانان در خصوص عقد یا ایقاع بودن بسیاری از اعمال حقوقی از قبیل وصیت، وقف، ضمان، وکالت و جعاله است.

عقد, ایقاع, ایقاع خاص, ایجاب, قبول