سمانه علیزاده - کارشناسی مهندسی شهرسازی، دانشگاه پیام نور استان قم
محسن هنرور - دانشجوی دکترا شهرسازی دانشگاه هنر تهران

سوانح طبیعی و غیرطبیعی از جمله مخاطراتی است که از دیرباز حیات جوامع و زیستگاه های بشری را با خطر مواجه نموده است و چه بسیاری سکونتگاه هایی که به یکباره و در نتیجه سوانح و بلایای طبیعی، از بین رفتهاند. بر همین اساس توانایی مقابله سوانح و مخاطرات طبیعی و غیرطبیعی را میبایست یکی از عوامل کلیدی توسعه پایداری اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی جوامع بشری دانست. بر همین اساس نظریه پردازان، برنامه ریزان و مدیران شهری تلاش نموده اند تا به طریق مختلف سکونتگاه و زیستگاه های بشری را از گزند حوادث و سوانح در امان دارند که مجموعه تلاششان بطور کلی تحت سه دسته رویکرد مدیریت بحران، پدافند غیر عامل، تاب آوری قابل تقسیم بندی میباشد. تاب آوری شهری، یکی از عواملی است که میتواند منجر به تحققپذیری پایداری در شهرها گردد، و میتوان آن را با شاخص های چون انعطاف پذیری، قابلیت بازگشت پذیری، تغییرپذیری در مولفه های اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی، نهادی، کالبدی مورد سنجش و ارزیابی قرار داد. در این پژوهش سعی شده است، شاخصهای مولفه ی کالبدی تاب آوری شهری را که میتواند در تاب آوری شهری بکار گرفته شوند شناسایی شده تا به کمک آن بتوان نواحی منطقه 7 شهر قم را نسبت به تغییرات و بحرانهای پیشرو انعطاف پذیر نمود. سامانه پژوهش حاضر از نوع کمی بوده که از تدابیر مطالعه اسنادی و میدانی به منظور گردآوری اطلاعات است. تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی((AHP در محیط نرم افزاری GIS 10.3 و با استفاده از افزونه model Builder صورت پذیرفته است. همچنین پژوهش حاضر را به لحاظ هدف میبایست در زمره پژوهشهای کاربردی و به لحاظ روش در زمره پژوهش های توصیفی به شمار آورد. نتایج مطالعات حاضر حکایت از آن دارد، که از میان مولفه های اجتماعی، اقتصادی، نهادی، زیست محیطی، کالبدی، مولفه ی مورد بررسی، مولفه ی کالبدی دارای بیشترین آسیبپذیری را در سطح منطقه میباشد. همچنین از میان نواحی 11 گانه منطقه 7 شهر قم، نواحی 1 و 6 و 7، کمترین امتیاز تابآوری، و نواحی 4 و 5 و 8، بیشترین امتیاز تابآوری را در سطح منطقه 7 شهر قم کسب کردند. و باتوجه به معیارهای مطرح شده در مولفه ی کالبدی، میانگین تاب آوری کالبدی شهری منطقه7 شهر قم از نوع متوسط نیز میباشد.

مخاطرات- مدیریت سوانح- تابآوری شهری- مولفهی کالبدی.