مریم منتظریون - کارشناس ارشد معماری گرایش بازسازی پس از سانحه، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
فرشته اصلانی - دانشجوی دکترای عمران گرایش مهندسی زلزله، پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، تهران، ایران

زمینه و هدف: با رشد و توسعه جوامع، مدیریت و برنامه ریزى سکونتگاه ها جهت کاهش تبعات پس از سوانح طبیعى بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. استان هاى تهران و البرز با توجه به موقعیت خاص طبیعى، منطقه اى، تراکم بالاى جمعیتى، بافت متراکم کالبدى و شریان هاى حیاتى داراى پتانسیل بالقوه اى در رخداد مخاطرات و ایجاد شرایط بحرانى مى باشد. پژوهش ها نشان داده است که پدیده مورفولوژیکى فرونشست در این دو استان با سرعت متفاوت در حال وقوع و گسترش مى باشد. روش: روش پژوهش مقاله حاضر توصیفى- تحلیلى است. داده ها از طریق مطالعه اسناد، کتب و مقالات گردآورى شده و سه نقشه اصلى مخاطره، آسیب پذیرى و ریسک، پس از استنتاج مولفه هاى اصلى و وزن دهى شاخص هاى فرونشست با بکارگیرى AHP، در نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایى GIS ایجاد و تحلیل مى شوند. یافته ها: یافته هاى پژوهش نشان مى دهد آنچه باعث ایجاد خطر و مطرح شدن فرونشست به عنوان مخاطره و تهدید مى گردد، عدم کنترل و مدیریت مناسب منابع و ذخایر آب هاى زیرزمینى در سطح استان است؛ همچنین عدم پایش مستمر منابع آب در منطقه و توسعه نامطلوب شهرى در حریم فرونشست مى تواند خسارات جبران ناپذیرى به منابع انسانى، اقتصادى، زیرساختى و زیست محیطى وارد کند. نتیجه گیرى: این مقاله نتیجه مى گیرد که سیاست گذارى و برنامه ریزى در استان باید متکى بر نقشه هاى خطر و متناسب با تهدیدات و خسارات ناشى از نشست هاى زمین در مناطق مستعد فرونشست باشد. مناطق وسیعى در استان تهران از جمله غرب و جنوب غربى و همچنین دشت ورامین، شهریار، کرج، نظرآباد و ساوجبلاغ در استان البرز از جمله مناطق مستعد وقوع فرونشست هستند. این امر بیانگر آن است که ایجاد و توسعه کانون هاى زیستى و جمعیتى و به طورکلى هرگونه فعالیت عمرانى در این مناطق، مستلزم حساسیت ویژه و نیازمند ارزیابى، نظارت، کنترل و پایش مستمر عوامل موثر در احتمال وقوع و تشدید پدیده فرونشست در منطقه مى باشد.

خطرپذیرى، فرونشست، سیستم اطلاعات جغرافیایى GIS، استان هاى تهران و البرز