الهام شیرین زبان آذر - کارشناسی ارشد تاریخ دانشگاه الزهرا. ایران

تغییر دین مردم آذربایجان همانند مناطق دیگر ایران، مستقیما از زرتشتی به تشیع صورت نگرفته است بلکه آنها ابتدا مسلمان سنی شدند و بعدا به شیعه تغییر مذهب دادند. لذا برای بررسی سیر تاریخی تشیع در آذربایجان، نخست باید نحوه فتح این سرزمین توسط اعراب مسلمان و گسترش اسلام در این منطقه بیان شود، سپس به عوامل و زمینه های تغییر مذهب مردم این ناحیه از تسنن به تشیع پرداخته شود. به همین دلیل، پژوهش حاضر در صدد است چگونگی فتح این سرزمین توسط اعراب و مسلمان شدن مردم آن را مورد بررسی قرار دهد. بر اساس آنچه از منابع دست اول و به خصوص کتابهای فتوح استنباط میشود، فتح سرزمین آذربایجان و به خصوص شهر اردبیل (مرکز و مهمترین شهر آذربایجان در آن دوران) با صلح انجام گرفته است. هر چند که مردم آنجا از هر فرصتی برای شورش مجدد بر علیه اعراب مهاجم استفاده کردهاند ولی هر بار مجبور به پذیرش قرارداد صلح شدهاندبعدا. به دلیل افزایش تعداد مهاجمان عرب در این ناحیه که آنجا را پایگاهی برای حمله به بیزانس و خزرها قرار داده بودند، از تعداد این شورشها نیز کاسته شده (قیام بابک یک استثنا بوده) و مردم به تدریج، و اغلب به صورت داوطلبانه به اسلام روی آوردند. البته این فرایند چندین قرن طول کشید طوری که زرتشتیان تا قرن چهارم در آنجا زندگی میکردند و آتشکده آذرگشنسب، یکی از سه آتشکده مهم آنان، در تخت سلیمان روشن بود. اما از قرن چهارم به بعد با ورود ترکان به این ناحیه از قدرت و نفوذ زرتشتیان بیش از پیش کاسته شد و اسلام جای آن را گرفت.

آذربایجان، اردبیل، فتوحات اعراب، تشیع، تسنن