جایگاه مکان در ساختار روایی رساله الطیرها براساس دیدگاه لاندوفسکی

هر روایت در مکان/ مکان هایی رخ می دهد؛ پس مفهوم روایت با مکان وقوع آن پیوند عمیقی دارد. مکان در روایت کارکردهایی برعهده دارد؛ مانند کمک به درک رفتار اشخاص داستان و اهمیت کنش و کردار آنها، بسط و گسترش پیرنگ روایت، و تفسیر و درک بهتر متن. لاندوفسکی با تکیه بر چهار مدل در نظام های معنایی، چهار مکان روایی را شناسایی می کند: نظام مکانی شبکه ای، مکان به مثابه بافتاری پیوستار، مکان به مثابه فضایی حلزونی و چرخان، و مکان ورطه. وی با طرح این چهار مکان در پی تشخیص این است که هر مکان بیشتر با کدام ساختار روایی سازگار است. در زبان فارسی و عربی، رساله الطیرها از متون روایی رمزی هستند. این متون از عروج روح به عالم علوی در قالب طیر/ طیرانی حکایت دارند که به دنبال اصل و جایگاه خویشند. در این رساله ها، عنصر مکان روایت از جایگاه ویژه ای برخوردار است و قابلیت بررسی از منظر لاندوفسکی را دارد؛ بنابراین با توجه به نبود پیشینه تحقیقاتی در این زمینه، برای دانستن انواع مکان در ساختار روایی این دسته از متون به روش تحلیلی توصیفی به جمع آوری داده ها و تحلیل آنها از منظر نظریه لاندوفسکی پرداختیم. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که مکان در رساله الطیرها شامل مکان مادی، لامکان، مرموز، چرخشی/ حلزونی، رمزی و مکان ورطه است. در مکان مادی، کنشگران براساس یک برنامه از پیش معلوم حرکت می کنند و در این مکان ها، ابعاد شناختی بر ابعاد اتیک گفتمان غالب می شود. این مکان به حقیقت نمایی متن کمک کرده است و در این مرحله، کنشگران به فاعلان دانشی تبدیل می شوند. لامکان با ابعاد و تعریف بخصوصی که در رساله ها یافته به صورت مقصد برنامه محور، مقصد رسیده و مکان استقرار کنشگران کاربرد داشته است. در مکان مرموز که مکان تنش و اضطراب کنشگران است، باز هم ابعاد شناختی بر ابعاد اتیک غالب شده و در این مکان است که گفتگو با فاعل دانشی رخ می دهد. در مکان چرخشی، سوژه و ابژه به وحدت رسیده و سوژه می تواند جهان را بدون واسطه ادراک کند. مکان های رمزی در این رساله ها گاه مادی اند، گاه غیرمادی و گاه تنها صفتی از عناصر مادی را پذیرفته اند. مکان ورطه گاه محل گسست است و گاه محل عروج. این مکان در هیچ دو رساله ای شبیه به هم نبوده و در رساله عطار از تنوع، تکثر و جنبه های نمایشی برخوردار است.

Keywords:

رساله الطیرها , مکان , لاندوفسکی , روایت , متون رمزی