مریم علی نژاد - استادیار پژوهشگاه علوم انسانی

شاهنامه حکیم فردوسی یکی از مهم ترین کتبی است که منشا تلمیحات ایرانی در ادبیات فارسی قرار گرفته و بر مبنای آن اسطوره های زیادی وارد شعر فارسی شده است و شاعران با بهره گیری از این تلمیحات کوشیده اند بر غنا و تاثیر کلام خود بیفزایند. سید حسن غزنوی از شعرای فارسی زبان قرن هفتم و هشتم هندوستان نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. وی اگرچه بیشتر به واسطه غزلیاتش که یادآور غزلیات سعدی است، شناخته می شود، اما تقریبا در همه قالب های شعر فارسی، از جمله مثنوی، ترکیب بند، مستزاد، قطعه و رباعی نیز شعر سروده است. و به گواهی ابیات دیوانش، با شاهنامه و داستانهای آن به خوبی آشنایی داشته و به نظر می رسد این داستانها در روزگار وی نیز رایج بوده است. در بررسی سیر تلمیح در ادبیات فارسی، دهلوی در دوره ای شعر سروده که تلمیحات اسلامی و تلمیحات ایرانی و اسطوره ای، به موازات هم در آثار ادبی به کار گرفته می شدند (شمیسا،1373: 21) و این همراهی در دیوان دهلوی نیز به خوبی مشهود است، اما این پژوهش بر روی تلمیحات اسطوره ای و شاهنامه ای اشعار او متمرکز است؛ ازاین روی نویسنده مقاله، پس از بررسی دیوان حسن دهلوی و استخراج ابیاتی که حاوی اشاره به شخصیت های اسطوره ای و شاهنامه ای است، آنها را طبقه بندی کرده، سپس کارکرد این عناصر را بر اساس بافت متن، مورد بررسی و تحلیل قرار داده و به این نتیجه دست یافته است که دهلوی در دیوانش از نام و سرگذشت پانزده شخصیت شاهنامه ای به منظور ستایش شجاعت ممدوح و شکوه و عظمت حکومت او، پند و اندرز مخاطب و گاهی تصویرسازی، بهره برده است.

حسن دهلوی، تلمیحات اسطوره ای و شاهنامه ای، ممدوح، مدح، تصویر