محسن مرسلپور - استادیار گروه تاریخ دانشگاه سیستان و بلوچستان.

سیستان در قرون نخستین اسلامی موقعیت مهمی از نظر5 ژئوپلتیکی داشت. از سویی دوری این خطه از مرکز قدرت خلفای اموی و عباسی و ازسویدیگر نزدیکی به مرزهای هندوستان، موقعیت ویژهای برای سیستان پدید آورده بود که در تحولات سیاسی و اجتماعی این منطقه نیز تاثیر بسیار مهمی داشت. دوری از مرکز خلافت، حضور نیروهای شورشی و مخالف خلافت چون خوارج را در سیستان سبب شد و این منطقه را تا حد زیادی از سلطه مستقیم امویان و عباسیان رها ساخت. سیستان که جهان اسلام را به هند متصل میکرد، گذرگاه مجاهدان مسلمان به هند بود و همچنین غازیان و مطوعیان را نیز در خود پرورش میداد و این نیروها در قرن سوم توانستند قدرت را در سیستان به دست گرفته و نقش مهمی در هویت ایرانی و اسلامی این منطقه ایفا کنند. مقاله حاضر با رویکردی تحلیلی و با تکیه بر منابع دستاول تاریخی به بررسی موقعیت ژئوپلتیکی سیستان در قرون نخستین اسلامی پرداخته و به این نتیجه دست یافته که موقعیت ژئوپلتیکی سیستان نقش مهمی در تحولات سیاسی و اجتماعی این منطقه داشته و عامل مهمی در قدرت گیری صفاریان در نیمه اول قرن سوم بوده است.

ژئوپلتیک، سیستان، قرون نخستین اسلامی، خوارج، غازی