بررسی مولفه های تداعی معانی در حدیقه الحقیقه سنایی

تداعی گرایی به یک دسته از نظریه های روان شناختی اطلاق می شود که برای اولین بار از ارسطو 322 تا 384 ق.م شروع شد و امروزه با نام یادگیری از راه شرطی سازی شناخته شده است. تداعی فرایندی است که توسط آن توالی افکار، خاطرات، تصاویر و ... که توانایی فراخوانی یکدیگر را دارند ممکن می شود، این فراخوانی به صورت غیر ارادی است. تداعی گران وجود اندیشه ها و توانایی های فطری را قبول نداشتند و معتقد بودند باید از تصورات بر اصل تداعی معانی شروع کنند و بدین طریق امور نفسانی را توجیه نمایند. تداعی معناها در ادبیات و شعر هم سابقه طولانی دارد و در آثاری از جمله قصه های ابن سینا، کلیله و دمنه و معارف بهاء ولد در نثر فارسی و در اشعار شاعرانی چون سنایی، مولوی، عطار، حافظ، صائب و اقبال نیز رد پایی از تداعی دیده می شود. در این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی، به معرفی مولفه های تداعی معانی در حدیقه سنایی پرداخته ایم. نتایج پژوهش نشان داد بنا به دلایلی از جمله؛ تاثیر نظام دیکتاتوری مذهبی و کلامی از قرن پنجم به بعد بر مخاطبات اجتماعی در خراسان، تاکید شاعران کلاسیک بر معنا و واعظ وار سخن گفتن سنایی، تداعی در سرودن حدیقه نقش بسزایی داشته است. پرکاربردترین آرایه های ادبی در حدیقه، صنایعی است که شباهت دو طرف تصویر سبب تداعی یکی برای دیگری شده است مانند: تشبیه، تمثیل، اسلوب معادله، ارسال المثل و تلمیح. آرایه هایی که همنشینی واژه ها سبب ایجاد آن ها شده است در درجه دوم، از جهت بسامد قرار دارد و کلمات متضاد به موازات واژه های متناسب به ذهن شاعر متبادر شده است.

Keywords:

حدیقه الحقیقه , تداعی معانی , مشابهت , تضاد , مجاورت.