محبوبه مباشری - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا
محیاسادات رضوی طاهری - دانش آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی

تحلیل انتقادی گفتمان، نگرشی نو در زبان شناسی است. طرفدارن این رویکرد معتقدند، می توان به واسطه بررسی و تحلیل ساختار متن(ساختار واژگانی، دستوری و..) به ایدئولوژی حاکم بر متن پی برد. این رویکرد در مدت کوتاهی طرفداران و نظریه پردازان زیادی پیدا کرد. از جمله نظریه پردازان به نام آن: ون دایک، لاکلا و موفو فر کلاف را می توان نام برد که در این میان نظریه فرکلاف(شامل سه بخش توصیف، تفسیر و تبیین ) به دلیل کارآمدی و انسجام توجه تعداد بیشتری از تحلیلگران را به خود جلب کرده است. در این مقاله تلاش شده است تا به واسطه روش فرکلاف، سه مناظره(کودک آرزومند،آرزوی پرواز و کان قضا) که در آن گفتمان میان مادر و فرزند برقرار است، تحلیل شود. به این منظور در بخش توصیف تحلیل واژگانی که حامل ایدئولوژی خاصی هستند مورد توجه قرار گرفته است. همچنین برای تحلیل افعال، از سیستم نقشگرای هلیدی(با تاکید بر روی فرآیندها و وجه افعال) استفاده شده است. در بخش تفسیر و تبیین نیز ایدئولوژی و قدرت های حاکم بر گفتمان مناظرات مورد بررسی قرار گرفته است که در نتیجه آن قدرت برتر در میان دو مشارک مادر و فرزند، مادر در نظر گرفته شده است و قدرت برتری که مشارکین دیگر را تحت سلطه خود قرار می دهد، روزگار و قضا و قدر هستند. این مقاله توصیفی – تحلیلی و به روش کتابخانه ای نگاشته شده است.

پروین اعتصامی_ تحلیل گفتمان_ فرکلاف_ هلیدی