فریبا سعیدی - کارشناس ارشد مرتعداری دانشگاه کردستان
بهرام قلی نژاد بداغ - استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه کردستان

بررسی دقیق روابط بین پوشش گیاهی و عوامل محیطی از موارد لازم برای مدیریت اکوسیستم های مرتعی است. تحقیق حاضر در مراتع چقماقدره استان کردستان به منظور تعیین الگوی پراکنش سه گونه شاخص مرتعی (Achillea millefolium Festuca ovina و Astragalus gossypinus) تحت تاثیر برخی عوامل محیطی انجام شد. نمونه برداری از سه رویشگاه با حضور گونه های مذکور انجام گرفت. در هر رویشگاه به صورت تصادفی- سیستماتیک، تعداد چهار ترانسکت 100 متری مستقر شده و تعداد 40 پلات یک مترمربعی به فواصل 10 متر از هم در طول ترانسکت ها قرار داده شد. با توجه به روش نمونه برداری (نقطه ای یا کوادرات) شاخص های فاصله ای (ابرهارت، هاپکینز، جانسون و زیمر) و شاخص های کوادراتی (نسبت واریانس به میانگین، ضریب گرین، موریسیتا و موریسیتا استاندارد) به کار گرفته شدند. نمونه های خاک از عمق ریشه دوانیگیاهان تهیه شده و در آزمایشگاه خاک شناسی مقادیر فیزیکی (شن، سیلت و رس) و مقادیر شیمیایی (کربن آلی، ازت، آهک، پتاسیم، منیزیم، فسفر، هدایت الکتریکی و اسیدیته) اندازه گیری شد. تاثیر عوامل مذکور به همراه عوامل فیزیوگرافی ( شیب، جهت و ارتفاع) بر شکلگیری الگوی پراکنش گونه های گیاهی مورد مطالعه با استفاده از تحلیل عاملی مطالعه شد. نتایج نشان داد که الگوی پراکنش گونه های گیاهی مورد مطالعه در هر منطقه براساس واریانس ایجاد شده و مقادیر ویژه ای که مولفه ها بیان می کنند، متفاوت است. در تیپ اول، مولفه ها توسط عوامل محیطی شامل شیب (0/765-)، ارتفاع (0/745-)، هدایت الکتریکی (0/745) و کربن آلی (0/712) تبیین می شود. در تیپ دوم سهم عوامل محیطی شامل شن (0/812)، ازت (0/799)، سیلت (0/737-) شیب (0/694-) است و در تیپ سوم سهم عوامل تبیین واریانس ها در شکل گیری الگوی پراکنش با عوامل محیطی شامل بافت خاک شامل شن (0/977-)، رس (0/890) و سیلت (0/886) می باشد. با توجه به مقادیر ویژه در شکل گیری مولفه های اثر گذار و واریانس تبیین شده درون مولفه ها در مقایسه عوامل فیزیکی (شن، سیلت و رس) نسبت به عوامل شیمیایی (ازت، کربن آلی و هدایت الکتریکی) و عوامل فیزیوگرافی (شیب و ارتفاع) در پراکنش مکانی گونه های مورد مطالعه می توان اذعان کرد که پراکنش مکانی گونه های مذکور بیشتر تحت تاثیر عوامل فیزیکی خاک قرار دارد.

الگوی پراکنش، تحلیل عاملی، شاخص فاصله ای، شاخص کوادراتی، مراتع چقماقدره استان کردستان