نرگس تفضلی فر - دانشجو کارشناسی ارشد حقوق قضایی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار، سبزوار، ایران.
محمدرضا نیکنام - مربی، گروه حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار، سبزوار، ایران.

قوانین فقهی، زاده عقل محدود بشر نیست و حکمت الهی، آن را برای مصلحت انسان در همه نسلها و زمانها و مکانهای مختلف وضع کرده است. به همین خاطر اندیشه پاک بشری آن را مورد پذیرش قرار داده است. قواعد حقوقی به حکم طبیعت ویژه خود به سوی عدالت گرایش دارد. ولی عدالت مفهومی عام ودر عین حال شکننده است گاه اجرای عدالت نوعی که حکم نخست موضوع است در پارهای شرایط با انصاف سازگار است و اجرای آن گران جلوه میکند. پس برای تعدیل احکام نخستین حقوقی قواعدی تمهید شده تا جانب انصاف نگاه داشته شود. مانند قاعده عسر وحرج که هر گاه مشقتی تحمل ناپذیر از اجرای احکام نخستین و نوعی به وجود آید آن حکم را تعدیل میکند. در حقوق ایران، این قاعده مورد استفاده قرار گرفته شده است.مانند حقوق خانواده، عقد اجاره وحقوق تعهدات. به طوری که زوجه هنگام عسر وحرج میتواند برخلاف اصلاولیه که طلاق را حق مرد میداند، طلاق بگیرد و یا این که حاکم به جهت عسر وحرج مستاجر بر اثر تخلیه مورد اجاره فرصتی را به او بدهد.البته در صورتی که موجر از این امر دچار سختی نگردد. همچنین بر اثر تغییر اوضاع و احوال اقتصادی به طور کلی و بدون این که قابل پیش بینی باشد، طرفین میتوانند برای دفع حرج از خود، قرارداد فی مابین را فسخ نمایند.

عسر وحرج، طلاق، اجاره، قرار داد، عدالت