انوشه طاهری - کارشناس ارشد هنر اسلامی، دانشگاه هنر تهران
فرهاد خسروی بیژائم - استادیار گروه کتابت و نگارگری، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان

تقریبا یک قرن پس از اسلام، با ظهور فرق مختلف اسلامی و کشمکش های فکری - عقیدتی و نیز پس از ترجمهمتون یونانی و تزریق فلسفه به مبانی دین، هنر به عنوان جایگاهی بلند مرتبه برای ظهور این گرایش های مذهبی دردوران خلافت امویان و عباسیان، ویژگی های خاصی بر خود گرفت. شناخت این تاثیرات بر نقوش تزیینی، راهی استبرای آشنایی هر چه بیشتر دنیای هنر و هنرمند و دغدغه های فکری - عقیدتی او برای ایجاد اثر. یکی از این آثار قابلپژوهش، شاهنامه فلورانس است. این اثر قدیمیترین نسخه موجود شاهنامه است که تقریبا دویست سال پس از فردوسیاستنساخ شده و از آنجا که تاکنون نقوش و آرایه های تزیینی آن، با توجه به علوم عقلی و نقلی رایج در زمانش موردمطالعه قرار نگرفته، این پژوهش صورت انجام پذیرفته است. در تدوین مطالب پژوهش، از توصیف پیشاشمایل نگارانهاستفاده شده است. هدف پژوهش، شناسایی تفکرات مذهبی رایج در قرون ششم و هفتم هجری و تاثیرات آن بر رویآرایه های تزیینی غالب در نقوش شاهنامه فلورانس است. علاوه بر این، آرایه های صفحات شاهنامه با دیگر نمونه هایهنری این دوره مقایسه شده و نیز تطبیق شیوه کتاب آرایی سلجوقی با این نسخه صورت گرفته است. این ویژگی هاعبارتند از: شیوه کتابت، تذهیب، قطع عمودی، کتابت با قلم نسخ، کتیبه های کوفی تزئینی با مضامین دعایی، جدولکشی شنگرفی و متقارن در کنار نقش مایه های گیاهی نیمه طبیعی طلایی محرر شده که نشان از مبانی فکری -عقیدتی متمایل به تصوف دارد. این تفکرات همراه با تساهل مذهبی، در اواخر خلافت عباسی، به وجود آمده و بعدا دردوره مغول قوام می گیرد.

شاهنامه فلورانس، کتاب آرایی سلجوقی، معتزله، اشاعره، تصوف