مهدی قربانی - دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

کتیبه نویسی به عنوان یکی از مهمترین عناصر تزئینی در معماری اسلامی از سده های نخستین اسلام رایج بوده و دردوره های بعد، چنان گسترش یافت که به یکی از عناصر مهم بصری در معماری اسلامی بدل شد و کمتر مسجدی رامی توان یافت که از زینت کتیبه بی بهره باشد. در دوره های متاخر و میانی اسلامی، کتیبه نویسی از مساجد و اماکنمذهبی پای بیرون نهاد و در تزئین بناهای فاخر و باشکوه مانند قصرها، بازارها و سرای ها نیز به کار گرفته شد. خطکوفی برای سده های متمادی در کتیبه نویسی به کار می رفت اما با ظهور اقلام سته، جای خود را به خطوط دیگریچون ثلث و محقق و نستعلیق داد. در دوره عثمانی، توده ویژه ای به هنر خوشنویسی نشان داده شد و این هنر، در تمامشاخه ها و در انواع خطوط توسط هنرمندان و طی شش سده، رشد یافت تا به درجه کمال رسید. روند افزایشی ساختمساجد در قلمروی رو به گسترش خلافت عثمانی، نیاز به کتیبه نویسی را تشدید می کرد. علاوه بر مساجد، کاخ ها،تکیه ها، خانقاه ها، آرامگاه ها، سنگ مزارها، و چشمه ها نیز عموما با کتیبه آراسته می شدند. مصطفی راقم افندی و سامیافندی، بزرگترین و مشهورترین خطاطان کتیبه نویس عثمانی هستند که آثار آنان هنوز زینت بخش بناهای دوره عثمانیدر استانبول است. آنچه اهمیت بررسی شیوه و آثار این دو استاد بزرگ را دوچندان می کند، نوآوری ها و ابداعاتی استکه در ثلث جلی پدید آورده اند؛ استتیک و عناصر زیبایی شناسی که در حروف ثلث جلی ایجاد کرده اند و البته تکنیکخاص آنان در اجرای آثار (تکنینک قالب زرنیخی)، چنان تاثیری در کتیبه نویسی نهاده است که اکنون نیز این شیوه درسراسر دهان اسلام به عنوان اصلی ترین شیوه کتیبه نویسی، اعتبار و اهمیت خود را حفظ کرده و آثارشان همچنان بهعنوان سرمشق در میان خطاطان مورد توجه و استفاده است.

خوشنویسی دوره عثمانی، کتیبه نویسی، ثلث دلی، مصطفی راقم، سامی افندی، قالب زرنیخی