پگاه منفرد - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور ، تهران، ایران
علی محمدی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

دورهی مشروطیت، عصرآغاز بیداری5 زنان ایرانی است. زنان در جنبش مشروطیت مشارکت فعالانه ای داشتند و مشروطه نیز گرچه باعث تحقق مطالبات زنان آن عصر نشد و شرایط جامعه را درحال دگرگون نکرد، ولی با آگاهسازی و دگرگونی اندیشه ی جامعه و زنان، جهشی برای تغییرات آتی وضعیت زنان ایران گشت. ادبیات مشروطه نیز علاوه بر همراهی در جریان مشروطه با تغییرپذیری و تحولات درونی5 خود، نخستین جایگاه حضور و نقش پذیری زن ایرانی شد و زن در این عصر همزمان با حضور اجتماعی به نثر نیز راه پیدا کرد. در این مقاله نقش روشنفکران ادبی این عصر در روشنگری جامعه و به خصوص زنان که موضوع تحقیق است، مورد توجه بوده و به بررسی جایگاه زن در آثار میرزا فتحعلی آخوندزاده، میرزا عبدالرحیم طالبوف و زین العابدین مراغه ای پرداخته شده است. هدف اصلی این پژوهش بررسی جایگاه زن در آثار این بزرگان و هدف فرعی، مطالعه ی اندیشه و عقاید نویسندگان مذکور در خصوص حضور اجتماعی و سیاسی زنان در جامعه، آزادی زنان، حجاب زنان، حق تعلیم و تربیت زنان و منزلت زنان در خانواده و سطح جامعه است. روش تحقیق نظری و از نوع توصیفی و تحلیلی است. در این مقاله برای بررسی ژرفای اندیشه ی نویسندگان منتخب، تاریخ، ادبیات و شرایط اجتماعی این دوره مطالعه و پس از کسب پیشزمینه های لازم، به کشف اندیشه ی این سه نویسنده در مورد زن پرداخته شده است. در نهایت به این نتیجه می رسیم که اندیشه ی هر سه نویسنده ی منتخب در خصوص زن، با توجه به شرایط اجتماعی و فرهنگی زمانه، مترقی است؛ از طرفی نوع تجلی و شخصیت پذیری زن در آثار نویسندگان نسبت به آثار نویسندگان پیشین، متعالی تر است. در میان این سه نفر، میرزا فتحعلی آخوندزاده با جسارت بیشتری از مسئله زن سخن گفته و به حقوق پایمال شدهی زنان ایرانی پرداخته است، اما مکتوبات دو نویسنده ی دیگر نیز از توجه به زنان خالی نیست.

ادبیات مشروطه، جایگاه زن، آخوندزاده، طالبوف، مراغه ای