محمود رضایی دشت ارژنه - دانشیار دانشگاه شیراز

رستم، گاه دستبه کارهایی مییازد که ممکن است او را ناجوانمرد یا بی اخلاق جلوهدهد، اما براساس بوطیقای سه بزه ژرژ دومزیل، روشن می شود که در اساطیر هند و اروپایی ، نه تنها رستم ، بلکه دیگرپهلوانان و حتی خدایان، به واسطه تعلق به طبقه جنگجو و نبرد با دشمنان پتیاره، به ناچار مرتکب بزه هایی می شود که دومزیل از آن به سه بزه یاد می کند. دومزیل در کنار نظام سه کنش شهریاری، سلحشوری و باروری، طرح سه بزه را پی می افکند که بنابرآن، پهلوان با ارتکاب سه بزه، سه کنش را خدشه دار می کند و اغلب با زیرپا گذاشتن کنش سودم، از پا در می آید. در این جستار پس از واکاوی کنش های رستم در ادب حماسی روشن شد که رستم با رویارویی با کیکاووس، گشتاسب، اسفندیار و اکوان دیو آشکار کنش نخست (شهریاری) را زیر پا می نهد. از دیگر سو توسل به نیرنگ در رویارویی با اسفندیار و سهراب و تنها گذاشتن شاه ایران در رویارویی با سهرام کنش دوم (جنگاوری) را نقض می کند و در فرجام با پیوند با پری (تهمینه)، آزردن دشتبان در خان پنجم، کشتن سودابه و اسفندیار، کنش سوم (باروری و تولید) را زیر پا می نهد. از دیگر سو همانطور که دومزیل اعتقاد دارد که اغلب پهلوان با زیرپا گذاشتن کنش سوم، حیات مادی اش پایان می یابد، رستم نیز بعد از کشتن اسفندیار و زیرپاگذاشتن کنش سوم، هم خود در چاه نابرادری جان می دهد و هم خاندانش طعمه ی شمشیر بهمن می گردد. لذا رستم نیز چون هر اکلس و ستارکاذروس، با دست یازی به شورش علیه مراکز قدرت، ولو در ازای جان خویش پرومته وار در پی خدمت به مردم و آسایش آنان بر می آید.

ژرژ دومزیل، پهلوا ، سه بزه، رستم