امیر حسین وفایی نژاد - کارشناسی حقوق از دانشگاه تهران

یکی از مباحث قابل توجه در حقوق اسلامی ، مسئله عاقله و مسئولیت آن در پرداخت دیه است. عاقله از ماده عقل به معنای منع و باز داشتن است و در اصطلاح ، به افرادی اطلاق می شود که مسئولیت دیه را به جای جانی برعھده می گیرند. این افراد بستگان ذکور نسبی پدر و مادری یا پدری به ترتیب طبقات ارث به صورت مساوی عھده دار پرداخت دیه خواھند بود. بررسی چنین مسئولیتی با توجه به قرآن و روایات بر افرادی غیر ازجانی با روشی کتابخانه ای و تحقیقاتی از نوع توصیفی تحلیلی می باشد. پس از شناخت این مبانی نگارنده برآن است که حدود این مسئولیت را از منظر فقه و حقوق مد نظر قرارداده و مشخص سازد که تطبیق آن با حقوق در عصر جدید چگونه امکان پذیراست. مسئله اصلی مقاله این است که جایگاه عاقله و مسائل مربوط به آن درفقه را مشخص سازد. هدف این پژوھش آن است که با کنکاش دردلیل ھای فقھی و توجه به میراث پر ارزش علمای اسلامی ،مسئله مورد بحث را واکاوی کرده، ابعاد آن را روشن سازد. باتوجه به احکام فقھی می توان گفت بنای عقلا در زمان شارع ، تعھد عاقله بوده که مورد تایید شارع قرار گرفته است. اما در وضعیت کنونی عملا تعھداتی وجود ندارد بلکه دیه برخود جانی ثابت و وی عھده دار پرداخت دیه است مگر آنکه طبق قراردادی ، یک شخصیت حقوقی یا حقیقی این مسئولیت را پذیرفته باشد.

مسئولیت، عاقله، فقه