فهیمه محمدی زاده - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه یزد، آدرس: صفاییه، بلوار دانشگاه، دانشگاه یزد
حسین پورمهدی قائم مقامی - استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه یزد آدرس: صفاییه، بلوار دانشگاه، دانشگاه یزد

کاربرد هندسه در معماری سنتی ایران اهمیت زیادی دارد. به طوری که در تمامی موارد طراحی و ساخت بناها دیده میشود. شناخت چگونگی کاربرد هندسه در ابعاد مختلف بنا نظیر پوشش سقفها که جنبه سازهای آنها در کنار اهمیت زیباشناسانه مطرح است یکی از نیازهای مهم در راستای حفظ و نگهداری از میراث گرانبهای معماری سنتی به شمار می آید. این شناخت از یک جهت موجب آشنایی با عناصر و الگوهای معماری سنتی شده و از جهت دیگر معماران معاصر را جهت بهره گیری از این موارد در طرح های پیشروی خود سمت و سو خواهد بخشید. چگونگی تبدیل پوشش سقف ها در دهانه های بزرگ و همچنین تبدیل دهانه چهار ضلعی به دایره موضوعی است که معماران ایرانی برای پاسخگویی به آن از روش های مختلفی نظیر استفاده از پتکانه، مقرنس، دمغازه، سکنج، طاق بندی، کاربندی و غیره بهره گرفته اند. اهمیت شناخت این موضوع سبب شد تا نگارندگان تلاش نمودند تا به بررسی الگوی هندسی کاربندی به عنوان یکی از گونه های تکامل یافته پوشش سقف های گنبدی که دارای هندسه پیچیده ای است بپردازند. این شناخت با استفاده از منابع کتابخانه ای و مشاهدات میدانی و با به کارگیری روش تحلیل محتوا، بر اساس دانش هندسه عملی علم الحیل فارابی به عنوان دانشی که به بررسی چگونگی پیاده سازی و اجرای هندسه بر روی محسوسات نظیر چوب، آجر، فلز، خشت و غیره توجه دارد صورت پذیرفت. نتایج تحقیق نشان میدهد که هندسه عملی کاربندی باریکه طاقهایی هستند که تمام و یا بخشی از آنها نقش باربر و یا غیر باربر را ایفا میکنند. همچنین میتوان هندسه عملی این الگو را از طریق شناخت جزء به جزء اجزای سازه ای و غیر سازه ای، چگونگی ساخت و اجرا و مراحل ساخت آن تحلیل و بررسی نمود.

الگوی هندسی کاربندی، علم الحیل فارابی، هندسه عملی