علیرضا بهپور حاجیانی - فارغ التحصیل کارشناسی ارشد سینما (پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران)

خودبازتابی مفھومی است چند وجھی به معنای توجه به خود و یا توجه به رسانه مورد استفاده از سوی مولف. خودبازتابی در سیاست، جامعه شناسی، فلسفه و ھنر کارکردھای متفاوتی دارد. در سینما این مفھوم را عموما برای آن لحظه ھایی در فیلم به کار می برند که فیلم ساز با استفاده از تمھیداتی به خصوص توجه بیننده را به ذات فیلم، و در نھایت به ساختگی بودن فیلم، جلب می کند. ھمچنین فیلم ھایی که به ھر نحوی درباره خود سینما ساخته شده اند نیز در این دسته قرار می گیرند. توجه اثر ھنری به خود از ویژگی ھای ھنر مدرن و پست مدرن است و سینما ھم از این قاعده مستثنا نیست. فیلم در فیلم، جلب توجه بیننده به ابزار و رسانه سینما در جھان داستانی فیلم، برجسته سازی عناصر ساختاری یا روایی به نحوی که توجه بیننده را با برساخته بودن اثر جلب کند، خودآگاھی از ساختگی بودن فیلم و شکستن دیوار چھارم برخی از ویژگی ھای این نوع سینماست. خودبازتابی، که معادل بازتابندگیرا ھم برایش در نظر گرفته اند، علاوه بر بھره گیری از تکنیک ھای فرمی فاصله گذارانه، به صورت محتوایی ھم خودش را نمایان می کند. مقاله حاضر تلاش دارد تا در مرحله اول به معرفی مفھوم و ریشه ھای خودبازتابی در سینما بپردازد و سپس با معرفی تکنیک ھا و روش ھای به کارگیری این نوع از فیلم سازی قابلیت ھای برجسته آن را که منجر به تحول بیانی سینما در دھه ھای مختلف شده است را از خلال تحلیل ساختاری-روایی دو نمونه فیلم خودبازتاب از دو دوره متفاوت تاریخی بررسی کند. تحلیل مقایسه دو فیلم سانست بولوار (بیلی وایلدر 1950) و همه چیز روبه راهه (ژان لوک گدار، 1972) نشان می دھد خودبازتابی سینمایی تنھا به یک دوره خاص محدود نمی شود و مفھومی است گسترده با تعابیر گوناگون در سینما که قائل به تفاسیر مختلفی است. ھدف از این مقایسه، روشن نمودن سیر تکاملی این نوع سینما بھره گیری از قابلیت ھای بیانی آن است.

خود بازتابی، فراسینما، ژان لوک گدار، برجسته سازی، آپاراتوس سینمایی