آرمیتا قربان شیرودی - دانشجوی دکتری برنامه ریزی توسعه آموزش عالی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
حامد کمالی - دانشجوی دکتری برنامه ریزی توسعه آموزش عالی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
اباصلت خراسانی - دانشیار گروه آموزش عالی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

هدف از این مقاله تحلیل و نقد سیاست ها و برنامه های کلان علم و فناوری در اسناد بالادستی است. بدین منظور با استفاده از روش کیفی تحلیل اسناد به مطالعه حوزه های سیاستی کلان علم و فناوری مورد تاکید در سند برنامه پنجم توسعه پرداخته شده است. چارچوب این تحلیل متشکل از دو بخش بوده است: در بخش اول نسبت به شناسایی مقولات سیاستی علم و فناوری موردتوجه در سند برنامه پنجم توسعه کشور پرداخته شده است و در بخش دوم طبق یافته های بخش اول، عملکرد سند در حوزه های شناسایی شده مورد تحلیل واقع شده و در انتها چند پرسش کلیدی طرح و بررسی شده است. یافته ها نشان داد مقولات سیاستی مورد تاکید در سند مذکور متشکل از؛ بومی سازی، بین المللی سازی، کارآفرینی، توسعه کمی و کیفی، ارزیابی، اعتبارسنجی و تضمین کیفیت، مدیریت مالی، تفکر انتقادی و گفتمان سازی، و مدیریت پژوهش و فناوری در آموزش عالی بوده است. دیگر یافته ها حاکی از آن بود که عملکرد سند در حوزه مقولات سیاستی با وجود ارائه گزارش ها و مستندات قابل توجه، در واقعیت و بنا به شواهد و مستندات علمی پژوهشی و حتی تجارب زیست نگارانه، موفقیت آمیز نبوده است. بر این مبنا، پرسش های انتقادی در باب حوزه های سیاستی مغفول مانده در سند و همچنین رویکرد عملیاتی تحقق سیاست ها در بدنه آموزش عالی کشور ارائه شده است. بر مبنای این پرسش ها و نقدها لازم است در رویکرد تدوین اسناد بالادستی حوزه علم و فناوری ازجمله برنامه های توسعه تغییر اساسی صورت پذیرد، به نحوی که از رویکرد پوزیتویستی غالب به رویکردهای انتقادی و تفسیری مبتنی بر سیاست گذاری باز با تاکید بر مولفه های همچون؛ چند صدایی، مشارکت جویانه، دخالت ذی نفعان، فهم جریان اجتماعی پدیده های دانشگاهی، و گفتگوی دیالکتیک میان ساختار و زیست بوم آموزش عالی، تغییر یابد.

آموزش عالی، علم و فناوری، سند برنامه توسعه، سیاست گذاری