محمد کرمی - گروه علوم باغبانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران
مهدی عیاری - گروه علوم باغبانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران
محمدتقی عبادی - گروه علوم باغبانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران

مفراح )Nepeta crispa L.( گیاهی علفی، چندساله و متعلق به خانواده Lamiaceae که در غرب ایران، نواحی کوهستان الوند در استان همدان رویش دارد و از جمله گونه های انحصاری ایران محسوب میشود. مفراح به عنوان آرامبخش، مقوی معده، ضد نفخ و ضدعفونی کننده در رفع اختلالات تنفسی و گوارشی مورد استفاده قرار میگیرد. در این تحقیق ، اثر زمان های مختلف برداشت بر میزان و ترکیب های اسانس مورد بررسی قرار گرفت. این گیاه در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس کشت گردید. اندام هوایی در سه مرحله رشدی شامل، مرحله رویشی، گلدهی و بذردهی، برداشت و پس از خشک شدن (در سایه و دمای 25 درجه سانتی گراد) اسانسگیری از آنها به روش تقطیر با آب انجام شد. به منظور جداسازی و شناسایی ترکیب های اسانس از دستگاه کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) استفاده شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد، بیشترین درصد اسانس مربوط به برداشت در مرحله گلدهی کامل 0/62 درصد و کمترین آن در مرحله بذردهی 0/28 درصد )W/W%( بدست آمد. مراحل مختلف برداشت بر روی ترکیبات اسانس تاثیرات متفاوتی گذاشت. ترکیب های عمده اسانس 8،1 سینئول، -4aα,7β,7aα نپتالاکتون، -4aβ-7α-7aα نپتالاکتون و بتا-پینن بودند. مقدار 8،1 سینئول به عنوان اصلیترین ترکیب در اسانس این گیاه در مرحله رویشی، گلدهی و بذردهی به ترتیب %40/2، %57/7 و %60/1 بود. نتایج نشان داد که مراحل مختلف برداشت بر روی درصد اسانس و ترکیب های تشکیلدهنده آن موثر است.

اسانس، انحصاری، مفراح (Nepeta crispa L.)، GC/MS