رحیم محمدیان - استادیار موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر چغندرقند، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران.
محمد عبداللهیان نوقابی - استادیار موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر چغندرقند، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران.
جواد باغانی - مربی پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی- بخش تحقیقات فنی و مهندسی
ابوالقاسم حقایقی - مربی پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی- بخش تحقیقات فنی و مهندسی

این مطالعه به منظور بررسی رابطه برخی از صفات مرفولوژیکی اوایل دوره رشد سه ژنوتیپ چغندرقند با عملکرد نهایی در شرایط رطوبتی متفاوت طی سال های 82-1380 در دو منطقه کرج و مشهد انجام شد. سه ژنوتیپ چغندرقند (BPکرج، P-29 7219 و 7112) و سه سطح آبیاری (بدون تنش، تنش ملایم و تنش شدید) در قالب آزمایش اسپلیت بلوک با سه تکرار مورد مطالعه قرار گرفتند. پس از مرحله استقرار گیاه، شیب تنش رطوبتی در دو نیمه راست و چپ لوله اصلی سیستم آبیاری بارانی تک شاخه ای در طول دوره رشد اعمال شد. طی فصل رشد، وضعیت رطوبتی خاک با استفاده از دستگاه ترایم و میزان آب دریافت شده در هر تیمار، با استفاده از ظروف جمع آوری آب در وسط هر کرت اندازه گیری شد. خصوصیات مرفولوژیکی مانند وزن خشک اندام هوایی (برگ و دمبرگ)، وزن خشک ریشه ذخیره ای، وزن خشک کل و نسبت وزن خشک اندام هوایی به وزن خشک ریشه ذخیره ای در سه مرحله رشد شامل مرحله توسعه، میانی و رسیدن و عملکرد ریشه و خصوصیات کیفی آن در برداشت نهایی، تعیین شد. متوسط آب مصرفی در شرایط بدون تنش، تنش ملایم و تنش شدید به ترتیب 814، 635 و 363 میلی متر بود. نتایج نشان داد که تنش خشکی طی فصل رشد، عملکرد ریشه را از 51 تن در هکتار در حالت بدون تنش به میزان 24 درصد در تنش ملایم و 57 درصد در تیمار تنش شدید کاهش داد. میانگین عملکرد شکر سفید نیز از 73/6 تن در هکتار در تیمار بدون تنش به ترتیب به میزان 26 و 59 درصد در اثر تنش ملایم و شدید کاهش یافت. عملکردهای ریشه و شکر سفید ژنوتیپ های مورد بررسی در سطوح مختلف تنش خشکی تفاوت هایی نشان داد. لذا نتیجه گیری شد که برای ارزیابی عکس العمل ژنوتیپ های مختلف نسبت به تنش خشکی، شدت تنش خشکی بسیار مهم است. نتایج محاسبه ضرایب همبستگی صفات مرفولوژیکی اندازه گیری شده طی فصل رشد در شرایط متفاوت تنش رطوبتی با عملکرد ریشه و عملکرد شکر سفید ژنوتیپ های مورد بررسی نشان داد که در اوایل فصل رشد (حدود 40 تا 60 روز بعداز اولین آبیاری)، تعداد برگ همبستگی مثبت و معنی دار (r = 0.91,  P< 0.01) و وزن ویژه برگ همبستگی منفی و معنی دار (r = -0.90, P< 0.01) با عملکرد نهایی شکر سفید دارند. هم چنین طول و قطر ریشه ذخیره ای در اوایل فصل رشد، همبستگی مثبت و معنی دار (r = 0.86, P< 0.01) با عملکرد نهایی شکر سفید داشت. نسبت وزن خشک اندام هوایی به وزن خشک ریشه ذخیره ای در اوایل فصل رشد همبستگی منفی (r = -0.83, P < 0.01) با عملکرد نهایی شکر سفید داشت. با توجه به نتایج حاصل می توان استنباط کرد که امکان استفاده از این صفات مرفولوژیکی در مراحل اولیه رشد جهت پیش بینی و برآورد عملکرد نهائی ژنوتیپ های چغندرقند در شرایط متفاوت تنش خشکی مداوم وجود دارد. با وجود این، انجام تحقیقات تکمیلی با استفاده از مواد ژنتیکی بیش تر برای حصول نتایج قطعی ضروری است.

آبیاری بارانی تک شاخه, تنش رطوبتی, چغندرقند, ژنوتیپ, صفات مورفولوژیکی, کرج, مشهد