صفورا سیفی - استادیار آسیب شناسی دهان، فک و صورت، مرکز تحقیقات سلولی و مولکولی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بابل
شهریار شفایی - استادیار آسیب شناسی، مرکز تحقیقات سلولی و مولکولی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بابل
علی بیژنی - پزشک عمومی
فاطمه ادهمی - دندانپزشک

مقدمه: کیست رادیکولار و گرانولوم دندانی شایع ترین ضایعات التهابی مزمن پری آپیکال می باشند، اما نقش ایمنی سلولی و عروق خونی در پاتوژنز آنها چندان شناخته شده نیست. لذا هدف مطالعه حاضر بررسی و تعیین تراکم ماست سل و عروق خونی و ارتباط تراکم آنها با یکدیگر در ضایعات فوق بود. مواد و روش ها: دراین مطالعه توصیفی-مقطعی، 40 بلوک پارافینه کیست رادیکولار و گرانولوم دندانی از فایل های آرشیو دانشکده دندانپزشکی بابل خارج شد. سپس از هر بلوک 3 برش تهیه شده و تحت رنگ آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین، تولوئیدین بلو و ایمونوهیستوشیمی (CD34) به ترتیب جهت تعیین شدت التهاب، شناسایی ماست سل، ماست سل دگرانوله و عروق خونی قرار گرفت. ارتباط تراکم ماست سل با شدت ارتشاح التهابی و تعداد عروق خونی بررسی شد. داده ها با استفاده از آزمون های t student، Mann-Whitney و همبستگی اسپیرمن تجزیه و تحلیل شدند. یافته ها: در کلیه ضایعات التهابی پری آپیکال ماست سل دیده شد. تراکم ماست سل 8/14±4/15، ماست سل دگرانوله 1/6±2/7 و نسبت ماست سل دگرانوله به کل تعداد ماست سل 163/0±354/0 و تراکم عروق خونی در کیست رادیکولار 44/4±8/14 و در گرانولوم دندانی به ترتیب 02/8±13 و 194/0±196/0 و 1/2±91/2 و 75/6±52/8 بود. ارتباط مثبتی در تراکم ماست سل با عروق خونی در کیست رادیکولار مشاهده شد (341/0r= و 03/0P=)، اما این ارتباط در گرانولوم دندانی دیده نشد (124/0r= و 6/0P=). با افزایش شدت التهاب، تراکم ماست سل و عروق خونی در کیست رادیکولار (7/0r= و 001/0P=)و گرانولوم دندانی (54/0r= و 012/0P=)  افزایش یافت. نتیجه گیری: ماست سل ها و عروق خونی در پاتوژنز ضایعات التهابی مزمن پری آپیکال موثرند. تراکم ماست سل و انواع دگرانوله آن و نسبت ماست سل دگرانوله به کل تعداد ماست سل ها در کیست رادیکولار بیشتر از گرانو لوم دندانی بود، اما تفاوت معنی داری در تراکم عروق خونی در دو ضایعه فوق دیده نشد. به نظر می رسد که ارتباط تراکم ماست سل با عروق خونی بر حسب مرحله مختلف بالینی ضایعات التهابی پری آپیکال متفاوت باشد.

کیست رادیکولار, گرانولوم پری آپیکال, ماست سل, CD34, تولوئیدین بلو