سارا رحمانی - دکترای معماری، دانشگاه شهید بهشتی

معماری برای دستیابی به رضایت مخاطب، در پی پاسخگویی به انتظارات و خواسته های وی از محیط است اما جهت برانگیختن واکنش عاطفی مثبت او، سعی دارد تا از سطح این انتظارات فراتر رفته و محیط را برای مخاطب تبدیل به ارجحیت کند. با این حال، معمولا تولید ارجحیت با تجمل معادل دانسته می شود به طوری که در محیط های با منابع و شرایط محدود مانند مسکن حداقل و ارزان قیمت، توان دستیابی به آن نیست. این مقاله سعی دارد با بررسی مفهوم ارجحیت در معماری، مبانی نظری و فاکتورهای آن را تعیین کرده و این فاکتورها را در یک نمونه مسکن حداقل به آزمون بگذارد تا امکان پذیری تولید ارجحیت تحت شرایط سخت و محدود معماری مسکن حداقل معلوم گردد. بدین منظور، دو مدل ارجحیت که یکی توسط کاپلان ها (1989) و دیگری توسط پورسل (1986) پیشنهاد شده اند توصیف شده و مدل تفاوت پروتوتایپی از پورسل به عنوان چهارچوب نظری مطالعه موردی انتخاب گردیده است. سپس یک نمونه مسکن حداقل که در جهت تولید ارجحیت برای مخاطب کم بضاعت حرکت کرده، انتخاب شده و با استفاده از روش تحقیق کیفی و تدبیر مصاحبه نیمه ساختارمند با جامعه آماری متشکل از 24 ساکن، عوامل و فاکتورهای موثر بر ایجاد ارجحیت در این نمونه تحلیل شده اند. نتیجه این مطالعه بر تاثیر تفاوت پروتوتایپی در تولید ارجحیت صحه می گذارد اما واکنش عاطفی دوگانه را از تبعات تولید این نوع از ارجحیت شناسایی می کند. همچنین، فاکتورهای کیفی که در نمونه موردی انتخابی موجب تفاوت پروتوتایپی شده و بر ارجحیت فضای مسکونی از دید مخاطبان کم بضاعت تاثیر گذاشته ا ند را شناسایی کرده و پیشنهاد می نماید که معماری برای ایجاد ارجحیت از طریق فراتر رفتن از تصور و انتظار مخاطب نسبت به یک محیط خاص، به غنابخشی آن وجوه کیفی بپردازد که در اسکیمای مخاطب از آن نوع فضا نمی گنجد.

ارجحیت، معماری، فاکتورهای کیفی، مسکن حداقل، تفاوت پرتوتایپی، واکنش عاطفی دوگانه