مهدی حسین زاده یزدی - گروه علوم اجتماعی اسلامی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران
مونا طهاری - گروه علوم اجتماعی اسلامی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران

زمینه: مسیولیت اخلاقی به دلیل جایگاه برجسته ای که درزندگی فردی واجتماعی دارد، یکی از مهم ترین مسایل حوزه اخلاق تلفی می گردد. مسیولیت اجتماعی هم که ذیل مسیولیت اخلاقی تعریف می شود، دارای چنین اهمیت و جایگاهی خواهد بود. اما آنچه به طور معمول در مباحث مسیولیت مورد توجه قرار می گیرد، اراده انسانی است. اغلب مسیولیت را مبتنی بر اراده آزاد می دانند. در فهم متعارف نیز کسی را که مجبور و فاقد اختیار باشد، نمی توان مسیول دانست. به همین جهت بحث از مسیولیت و اراده انسان، به شدت به هم وابسته بوده و حتی منکران مسیولیت، نبود اراده را به عنوان دلیل مدعای خود ذکر کرده اند. از سوی دیگر هر تعریفی از اراده ناگزیر به بحث جبر مربوط بوده و به آن وابسته است. در مقابل اراده آزاد انسان، اقسام گوناگونی از جبر مطرح می شود که جبر اجتماعی، یکی از این موارد است. دیدگاه هایی که در تبیین نهایی امور، شرایط اجتماعی را تعیین کننده دانسته و جایگاهی برای انسان و اراده او در نظر نمی گیرند، قایل به جبر اجتماعی هستند با توجه به این مسایل، سوال اصلی پژوهش، نسبت مسیولیت اخلاقی و اجتماعی به جبر اجتماعی است. نتیجه گیری: دیدگاه جبر گرایانه، بانادیده گرفتن و یا حداقلی تعریف نمودن اراده انسان، مسیولیت اخلاقی را به عنوان بخش مهمی از زندگی فردی و اجتماعی ما، نادیده می گیرند. چنین اتفاقی پیامدهای گسترده ای برای زندگی فردی واجتماعی ما خواهد داشت.

مسولیت اخلاقی، مسیولیت اجتماعی، حبر احتماعی، ازادی عمل، ازادی اراده