حسین فرزانه - عضو هییت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی
داوود حیدری - استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی

نظریه روح معنا که گاه از آن به وضع الفاظ برای معانی عامه نیز تعبیر شده، خاستگاهی عرفانی فلسفی داشته و به عنوان راهکاری در حل متشابهات قرآنی و روایی مورد توجه اندیشمندان بوده است. جستجو در آثار عرفا، فلاسفه و مفسران، نشان از استنادات فراوان یک هتازان ساحت علم به این نظریه دارد تا آنجا که آن را شاه کلید معرفت و اصل اصول فهم اسرار قرآنی نامیده اند. بر اساس این نظریه فاخر، الفاظ برای معنایی عام تر و گسترده تر از آنچه تصور می شود، وضع شده اند. نتیجه این تعمیم معنایی، دستیابی به لای ههای عمیق تری از معانی در عین پایبندی به ظواهر الفاظ و رهایی از تاویلات و تفننات بیانی می باشد.نوشتار حاضر در پی پاسخ به این پرسش است که تقریرهای مختلف نظریه معانی عامه کدام اند و آیا می توان به گونه ای روشمند، این نظریه را تحلیل و اثبات کرد باید اذعان نمود که ارایه تحلیل علمی از موضوعی که ابعاد مختلف قرآنی، فلسفی، عرفانی و اصولی دارد، کاری است دشوار که این جستار، کوشیده تا آن را به انجام رساند.

روح معنا، معانی عامه، وضع