مرتضی ایروانی نجفی - دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد
مرتضی سلمان نژاد - دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد

علم قرایات از جمله علوم قرآنی است که غنی ترین میراث قرایی فرهنگی را در چند سده نخست هجری به خود اختصاص داده است و با رجوع به کتب فهارس می توان شاهد صدها اثر با این موضوع بود که در آن دوره به نگارش درآمده است. توجیه قرایات به عنوان فصلی مهم از این علم در گام های آغازین در لابه لای دیگر آثار قرایی نمود یافت و در اواخر قرن دوم هجری رو به استقلال نهاد. در کنار قرایات مشهوری که محل بحث و بررسی عالمان اسلامی بود، توجیه قرایات شاذ نیز به عنوان حوز های نوین در قرن چهارم پدیدار گشته و آثاری در این زمینه نگاشته شد. المحتسب فی تبیین وجوه شواذ القراءات و الایضاح عنها اثر ابن جنی از آغازین و مهم ترین نمونه های توجیه قرایات شاذ قرآنی است که در جستار پیش رو مورد مطالعه قرار گرفته است. نگارندگان با استقراء انواع توجیهات ارایه شده برای قرایات شاذ در این اثر، به گونه شناسی این توجیهات پرداخته اند. موارد بررسی شده عبارت اند از: توجیه بر اساس قرایات سبعه ، دیگر قرایات ، احادیث رسول اکرم (ص) ، شعر ، لهجه های قبایل عرب ، امثال ، قیاس و سیاق آیات .

قرآن، توجیه قرایات، قرایات شاذ، المحتسب، ابن جنی، ابن مجاهد