بیژن حاجی عزیزی - دانشیار گروه حقوق دانشگاه بوعلی سینا
اکرم آقامحمدی - دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه بوعلیسینا

حقوق مالکیت ادبی و هنری یا کپیرایت به مجموعه حقوقی اطلاق میشود که از آثار ادبی و هنری حمایت میکند. این دسته از حقوق برای مالکان و دارندگان آنها موجد حقوق مادی و معنوی هستند. پایان نامه ها و رساله های دانشجویی به عنوان مصداق بارز آثار ادبی از جمله آثاری هستند که مالکیت معنوی و مادیشان محل اختلاف به نظر میرسد. زیرا قوانین و مقررات مالکیت ادبی و هنری پدیدآورنده را مالک نخستین حقوق و مزایای ناشی از این آثار دانستهاند. پایان نامه ها و رساله های دانشجویی نیز از این قاعده مستثنا نبوده و پدیدآورنده اثر، دانشجو محسوب میشود و حال آنکه در روند نوشتن آن اساتیدی به عنوان راهنما، مشاور و داور نقش دارند. به همین دلیل هر یک از افراد دخیل در نوشتن پایان نامه و رساله ممکن است ادعایی در خصوص مالکیت حقوق مادی و معنوی آن داشته باشند. بیشتر دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی فرض مالکیت حقوق مادی و معنوی پایان نامه ها و رساله های دانشجویی را به نفع خویش در نظر گرفته اند؛ حال آنکه مطابق قوانین مالکیت ادبی و هنری حقوق معنوی قابل انتقال به غیر نبوده و منحصرا در اختیار پدیدآورنده اثر خواهد بود. جستار حاضر با روش تحلیلی-توصیفی و با هدف بررسی شناسایی مالک حقوقی این آثار حاکی از این است که همواره شخص دانشجو، مالک اثر و حقوق ناشی از آن به شمار آمده است. در عین حال این قاعده کلی مطلق نبوده و ممکن است بسته به نحوه تهیه اثر و نقش استاد راهنما در روند تهیه و نوشتن آن استثنائاتی بر آن بارگردد. با شناسایی مالک حقوق ناشی از پایان نامه ها و رساله های دانشجویی، افراد دخیل در تهیه و نوشتن آن میتوانند درباره شرایط و نحوه اعمال حقوق خود تصمیم گیری نمایند.

حقوق مالکیت ادبی و هنری، حقوق مادی، حقوق معنوی، پدیدآورنده، مالک نخستین.