امیر مصلحی - گروه مهندسی علوم خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه لرستان.
محمد فیضیان - گروه مهندسی علوم خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه لرستان.
حمیدرضا عیسوند - عضو هیات علمی-دانشگاه لرستان

سابقه و هدف: استفاده از کودهای فسفاته در زراعت توتون یک اقدام مهم جهت افزایش عملکرد گیاه به شمار می رود. از آنجا که کود سوپر فسفات تریپل حاوی مقدار کمی کادمیم است و فسفر موجود در کود و شوری آب و خاک بر تحرک وجذب این عنصر اثر گذار است، لذا تبیین دقیق مقدار جذب کادمیم توسط گیاه توتون در اثر کاربرد کود سوپر فسفات تریپل و شرایط مختلف تنش شوری آب آبیاری بر سرنوشت کادمیم جذب شده و دود استحصالی از آن از اهمیت بالایی برخوردار است. مقاومت توتون به شوری کلرید سدیم کمتر از 50 میلی مولار بود و شوری 50 میلی مولار و بیشتر از آن سبب کاهش فتوسنتز و عملکرد گیاه توتون شد (48). مواد و روش ها: این تحقیق با هدف بررسی برهمکنش سه عامل کود سوپر فسفات تریپل، شوری آب آبیاری و آلودگی کادمیم خاک بر وضعیت کادمیم گیاه و خصوصیات کیفی توتون در سال 1395 به صورت گلخانه ای در شهرستان بردسکن انجام شد. شوری آب آبیاری در سه سطح صفر، 20 و 40 میلی مولار NaCl، کود سوپر فسفات تریپل در دو سطح صفر و 5/1 گرم بر کیلوگرم خاک و آلودگی کادمیم اضافه شده به خاک، با دو سطح صفر و 12 میلی گرم بر کیلوگرم خاک به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی انجام شد. تجزیه داده ها توسط نرم افزار آماری SAS و مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون توکی انجام شد. یافته ها: نتایج نشان داد که مصرف کود سوپر فسفات تریپل در خاک آلوده به کادمیم در شوری صفر، 20 و 40 میلی مولار، سبب افزایش غلظت کادمیم بخش هوایی گیاه توتون به ترتیب به مقدار 43/3، 94/4 و 33/4 برابر غلظت کادمیم ریشه شد و با افزایش شوری غلظت کادمیم در هر دو بخش ریشه و هوایی گیاه افزایش نشان داد. با افزایش شوری از صفر به 20 میلی مولار، غلظت کادمیم در دود توتون های رشد کرده در خاک آلوده به کادمیم نسبت به شوری صفر، 65 درصد افزایش نشان داد و با افزایش شوری از صفر به 40 میلی مولار، افزایش غلظت کادمیم در دود توتون به 2/83 درصد رسید. کاربرد کود سوپر فسفات تریپل در تمام سطوح شوری، اثر افزایشی بروزن خشک هوایی و ریشه، غلظت و مقدار کادمیم ریشه و بخش هوایی گیاه داشت. نتیجه گیری: در شوری 40 میلی مولار آب آبیاری استفاده از کود سوپر فسفات تریپل سبب بیشترین غلظت کادمیم اندام های هوایی گیاه توتون نسبت به شاهد شد و اثر توام دو عامل شوری و کود بیشتر از اثر هرکدام به صورت جداگانه بود. در هر سه سطح شوری آب آبیاری، فاکتور گیاه پالایی، فاکتور انتقال و فاکتور اندوختگی در حضور کود سوپر فسفات تریپل افزایش یافت. بیشترین مقدار فاکتور گیاه پالایی با مقدار 71/1 در تیمار فاقد آلودگی کادمیم حاوی کود فسفاته و در شوری 20میلی مولار آب آبیاری مشاهده شد. با افزایش سطوح شوری، فاکتور اندوختگی روند افزایشی نشان داد ولی فاکتور گیاه پالایی تا شوری 20 میلی مولار افزایش و پس از آن روند کاهشی نشان داد. با افزایش شوری آب آبیاری از صفر به 20 میلی مولار NaCl، مقدار کادمیم بخش هوایی گیاهان رشد کرده در خاک آلوده به کادمیم، 7/33 درصد افزایش پیدا کرد ولی این مقدار افزایش برای شوری 40 میلی مولار برابر با 31/26 درصد بود. با افزایش شوری کلرید سدیم آب آبیاری تا 20 میلی مولار، مقدار کادمیم بخش هوایی گیاه توتون افزایش نشان داد. کاربرد کود سوپر فسفات تریپل در شوری های بالای آب آبیاری و خاک های آلوده به کادمیم، سبب جذب بیشتر کادمیم توسط گیاه توتون شد که در این شرایط آب و خاک، بایستی کود دهی محدود گردد.

آلودگی خاک, فاکتور گیاه پالایی, کلرید سدیم, کود سوپر فسفات تریپل