تاثیر مدیریت تلفیقی حاصلخیزکننده های آلی و شیمیایی بر عملکرد، روغن و اسانس گیاه دارویی سیاهدانه (Nigella sativa L.) در رژیم های مختلف آبیاری

سابقه و هدف: کمبود آب یکی از مهم ترین عوامل کاهش تولید محصولات کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا می باشد. بخش زیادی از اراضی کشاورزی ایران نیز جز مناطق خشک و نیمه خشک است و کمبود شدید آب کشاورزی این مناطق را تهدید می کند. منابع آلی در تلفیق با کودهای شیمیایی می توانند به حاصلخیزی خاک و افزایش تولید محصول منجر شوند، زیرا این سیستم اکثر نیازهای غذایی گیاه را تامین کرده و کارآیی جذب مواد غذایی توسط محصول را نیز افزایش می دهد. بنابراین بررسی تاثیر سیستم های مختلف آلی، شیمیایی و تلفیقی بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاهان دارویی از جمله سیاهدانه (Nigella sativa L.) با هدف کاهش صدمه تنش خشکی ضروری به نظر می رسد. مواد و روش ها: آزمایش حاضر به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات گیاهان دارویی استان اصفهان در سال زراعی 1396 اجرا شد. تیمارهای این آزمایش شامل رژیم آبیاری بر اساس 50، 75 و 90 درصد ظرفیت زراعی (300 میلی لیتر در حالت ظرفیت مزرعه)، به عنوان عامل اصلی و منبع کودی شامل شاهد (بدون کود)، ورمی کمپوست (10 تن در هکتار)، کود شیمیایی (N80P40K30) و تلفیق ورمی کمپوست + کود شیمیایی به عنوان عامل فرعی بود. در این آزمایش صفات مورد مطالعه شامل ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی در بوته، تعداد فولیکول در بوته، تعداد دانه در فولیکول، وزن هزار دانه، عملکرد بذر، عملکرد بیولوژیک، درصد و عملکرد اسانس، درصد و عملکرد روغن بود. یافته ها: نتایج نشان داد که ارتفاع بوته، تعداد شاخه جانبی، تعداد فولیکول در بوته، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، عملکرد اسانس، درصد روغن و عملکرد روغن در سطح احتمال یک درصد و شاخص برداشت، درصد اسانس، تعداد دانه در فولیکول در سطح احتمال پنج درصد تحت تاثیر معنی دار سطوح مختلف خشکی قرار گرفتند. صفات مذکور با افزایش شدت تنش خشکی از 90 به 50 درصد ظرفیت زراعی کاهش معنی داری نشان دادند. نوع کود مصرفی نیز بر تمامی صفات به جز درصد اسانس و درصد روغن اثر معنی داری داشت. بیشترین مقدار عملکرد دانه (7/655 کیلوگرم در هکتار)، شاخص برداشت (61/32 درصد)، عملکرد روغن (7/176 کیلوگرم در هکتار) و عملکرد اسانس (2/8 کیلوگرم در هکتار) در تیمار تلفیق ورمی کمپوست+کود شیمیایی بدست آمد. نتایج تجزیه واریانس اثر متقابل بین منبع کودی و سطوح مختلف خشکی بر تعداد شاخه فرعی، عملکرد بذر، عملکرد اسانس و عملکرد روغن معنی دار بود. بیشترین تعداد شاخه فرعی (44)، عملکرد بذر (5/816 کیلوگرم در هکتار)، عملکرد روغن (7/186 کیلوگرم در هکتار) و اسانس (3/10 کیلوگرم در هکتار) با کاربرد کود تلفیق ورمی کمپوست+ کود شیمیایی در تیمار آبیاری با 90 درصد ظرفیت زراعی حاصل شد که با کاهش میزان آب آبیاری به 50 درصد ظرفیت زراعی به ترتیب به میزان 24، 42، 25 و 40 درصد کاهش یافت. در تیمارهای آبیاری در سطوح 70 و 50 درصد ظرفیت زراعی، عملکرد بذر، عملکرد اسانس و تعداد شاخه فرعی در شرایط مصرف کود ورمی-کمپوست به تنهایی با تلفیق ورمی کمپوست+کود شیمیاییتفاوت معنی داری را نشان نداد. نتیجه گیری: به طور کلی نتایج نشان داد که مصرف تلفیقی ورمی کمپوست+کود شیمیایی نسبت به بقیه تیمارهای کودی هم در شرایط تنش و هم در شرایط عدم تنش بیشترین تاثیر را در عملکرد کمی و کیفی سیاهدانه داشته است. کود ورمی کمپوست با بهبود ساختمان فیزیکی، برقراری تعادل در بخش شیمیایی و افزایش ظرفیت نگهداری رطوبت در خاک در شرایط تنش خشکی تا حدی نیاز آبی و همچنین نیاز غذایی گیاه را فراهم می کنند. همچنین کود شیمیایی از طریق تامین نیازهای غذایی سیاهدانه در جهت ایجاد مقاومت به خشکی نقش های اساسی ایفا کرد. با این حال در شرایط تنش خشکی، کود ورمی کمپوست نیز در بسیاری صفات با تلفیق ورمی کمپوست+کود شیمیایی برابری می کرد.

Keywords:

اسانس , رژیم های آبیاری , ورمی کمپوست , کشاورزی پایدار