علیرضا عسکری کلستانی - دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
سیده ساناز رمضان پور - دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
اعظم برزویی - پژوهشگاه علوم و فنون هسته ای، پژوهشگاه کشاورزی هسته ای کرج
حسن سلطانلو - دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

سابقه و هدف: اساس برنامه های اصلاحی، وجود تنوع ژنتیکی می باشد. نقش پرتوتابی هسته ای برای ایجاد تنوع ژنتیکی به خوبی اثبات شده است. موتاسیون های القا شده حاصل از پرتوتابی با اشعه گاما، در بهبود بسیاری از صفات مهم زراعی گیاهان نقش بسزایی داشته اند. از آنجا که عملکرد محصولات در اثر تنش شوری بطور قابل توجهی کاهش می یابد، از این رو تولید و معرفی ارقام پرمحصول و متحمل به شوری می-تواند تاثیر این پدیده را به حداقل برساند. تنش شوری همه ساله کشت گیاهان زراعی را در مناطق وسیعی از کشور تحت تاثیر قرار می دهد. مواد و روش ها: به منظور تعیین برخی شاخص های پایداری مرتبط با عملکرد دانه گندم، نسل پنجم (M5) در شرایط شوری، 15 لاین انتخابی از نسل چهارم به همراه دو ژنوتیپ والدی (ارگ و بم) و دو ژنوتیپ تولید شده منطقه یزد (سیوند و نارین) در دو شرایط بدون تنش (2 دسی زیمنس بر متر) و تنش شوری (10 دسی زیمنس بر متر) در مزرعه تحقیقاتی مرکز ملی تحقیقات شوری واقع در شهرستان یزد کشت گردید. هر کرت کشت دو خط یک متری با فاصله 20 سانتی متر در نظر گرفته شد. در طول فصل رشد، جهت تعیین شوری خاک در منطقه توسعه ریشه تا عمق 0-90 سانتی متری نمونه برداری خاک انجام گرفت. متوسط شوری در شرایط بدون تنش و تنش به ترتیب 3/2 و 7/9 دسی زیمنس بر متر بدست آمد. تجزیه واریانس طرح بلوک کامل تصادفی بر روی صفات عملکرد دانه و اجزای عملکرد و یون های سدیم و پتاسیم انجام و مقایسه میانگین با آزمون حداقل تفاوت معنی دار انجام شد. شاخص های تحمل شامل میانگین بهره وری حسابی (MP)، میانگین بهره وری هندسی (GMP)، تحمل به تنش (STI)، حساسیت به تنش (SSI) و شاخص تحمل (TOL) جهت بررسی میزان حساسیت و تحمل لاین ها محاسبه گردید. همچنین همبستگی پیرسون ، تجزیه پایداری (مدل فرناندز) و تجزیه و تحلیل خوشه ای انجام شد. یافته ها: نتایج تجزیه واریانس عملکرد دانه و اجزای عملکرد، تنوع ژنتیکی در بین لاین ها را نشان داد. لاین دو (ارگ-200 گری، 67/246 گرم در متر مربع) و لاین یک ( بم-150 گری، 55/165 گرم در متر مربع) بیشترین عملکرد دانه، یون پتاسیم و نسبت پتاسیم به سدیم و کمترین یون سدیم را در دو شرایط دارا بودند. همچنین لاین های متحمل به شوری، سطح کمتری از سدیم، سطح بالایی از پتاسیم و نسبت بیشتری از پتاسیم به سدیم در شرایط تنش شوری نسبت به لاین های حساس داشتند. با توجه به همبستگی مثبت و معنی دار عملکرد دانه در هر دو شرایط با شاخص های MP ، GMP و STI این شاخص ها به عنوان مطلوب ترین شاخص تحمل انتخاب شدند. با توجه به نمودار سه بعدی فرناندز لاین های یک، دو و هشت به عنوان متحمل ترین لاین ها نسبت به تنش شوری معرفی شدند. نتیجه گیری: نتایج آزمایش نشان داد شاخص های MP ، GMP و STI به عنوان مناسب ترین شاخص ها برای گزینش لاین های متحمل به تنش شوری می باشند. لاین های یک، دو و هشت از عملکرد دانه بالایی در هر دو شرایط برخوردار بودند. بنابراین بر اساس نتایج می توان لاین های یک، دو و هشت را به عنوان لاین های پایدار و با عملکرد بالا در شرایط تنش شوری و نسل پنجم انتخاب و جهت کشت در نسل ششم معرفی نمود.

گندم, تنش شوری, عملکرد دانه, پتاسیم به سدیم, شاخص تحمل