همت اله پیردشتی - معاون پژوهشکده
نیلوفر آقایی پور - دانشجوی دکترای زراعت، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
محسن زواره - استادیار گروه زراعت دانشگاه گیلان
حسین اسدی - دانشیار فیزیک و فرسایش خاک، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران

سابقه و هدف: به دلیل افزایش جمعیت و تغییر عادات غذایی، نیاز به افزایش تولیدات کشاورزی جهان در جهت تامین میزان تقاضای مصرف وجود دارد. در جهت برطرف کردن مشکلات ذکر شده، یکی از راه ها افزایش سطح زیر کشت است که در آینده روش مطلوبی نمی باشد؛ زیرا این امر مستلزم استفاده از اراضی حاشیه ای با عملکرد و ثبات پایین است. بنابراین، افزایش عملکرد در واحد سطح یک راهکار موثر در این رابطه است که از طریق کاهش خلا عملکرد می توان در جهت رفع این مشکل گام برداشت. با توجه به ضرورت افزایش تولید برنج در کشور و لزوم افزایش بهره وری از منابع خاکی، به برنامه ریزی در استفاده مناسب از کود های شیمیایی جهت دست یابی به حداکثر عملکرد نیاز می باشد. بنابراین، هدف از اجرای این پژوهش، بررسی پتانسیل عملکرد برنج و خلا عملکرد آن در دشت فومنات با استفاده از روش آنالیز خط مرزی و ارتباط بین ویژگی های خاک و عملکرد برنج در نظر گرفته شد.مواد و روش ها: پژوهش حاضر در دو سال زراعی 92-1391 و 93-1392 در 53 زمین زراعی واقع در دشت فومنات روی برنج (رقم طارم هاشمی)، اجرا شد. در این بررسی از مزارع کشاورزان، نمونه خاک تهیه شده و مختصات جغرافیایی نمونه ها ثبت شدند. صفاتی از قبیل عملکرد شلتوک برنج و ویژگی های خاک از قبیل نیتروژن کل، پتاسیم قابل استفاده، فسفر قابل استفاده، ماده آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی، اسیدیته و هدایت الکتریکی خاک، اندازه گیری شدند. در این پژوهش به محاسبه خلا عملکرد، عملکرد بهینه و مقادیر بهینه ویژگی های خاک با استفاده از روش خط مرزی پرداخته شد. داده ها با روش تجزیه رگرسیون غیرخطی تابع درجه دوم، مدل های دو تکه ای، دندان مانند و استفاده از رویه PROC NLIN آنالیز شدند.یافته ها: توابع دو تکه ای به خوبی توانستند به توصیف روند تغییرات اسیدیته و هدایت الکتریکی خاک بپردازند. علاوه براین، از تابع دندان مانند برای توصیف روند تغییرات فسفر قابل استفاده، پتاسیم قابل استفاده، ماده آلی و ظرفیت تبادل کاتیونی خاک استفاده گردید. همچنین؛ برای توصیف روند تغییرات نیتروژن کل از تابع درجه دوم استفاده شد. میانگین عملکرد بهینه و عملکرد کشاورز در منطقه دشت فومنات به ترتیب برابر با 7/67 و 4/81 تن در هکتار با خلا عملکرد برابر با 2/86 تن در هکتار (37/3 درصد) برآورد شد. مقادیر بهینه نیتروژن کل، فسفر قابل استفاده، پتاسیم قابل استفاده، ماده آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی، اسیدیته و هدایت الکتریکی خاک به ترتیب برابر با 0.266 درصد، 30/35-13/49 میلی گرم بر کیلوگرم، 173/4-102/2 میلی گرم بر کیلوگرم، 3/2-2/7 درصد، 30/8-25/43 میلی اکی والان در 100 گرم، 6/36 و 1/92 دسی زیمنس بر متر بود.نتیجه گیری: بر اساس نتایج این مطالعه برخی از عوامل اصلی خلا عملکرد برنج در این منطقه را می توان به مدیریت نامناسب کود های شیمیایی (نیتروژن، فسفر و پتاسیم) و از طرفی نادیده گرفتن نقش ماده آلی، اسیدیته و گنجایش تبادل کاتیونی خاک در تامین عناصر غذایی ضروری دانست. روش تجزیه و تحلیل خط مرزی به روشنی توانست به محاسبه پتانسیل ویژگی های خاک در پاسخ به عملکرد بپردازد. در مجموع، نتایج پژوهش حاضر می تواند به توسعه راهکار های خوبی در جهت دستیابی به تولید مطلوب و کاهش خلا با توجه به وضعیت حاصلخیزی منطقه کمک کند.

خط مرزی, خلا عملکرد, رگرسیون غیرخطی, عملکرد بهینه, منابع خاکی