سعید یوسف زاده - دانشگاه پیام نور

سابقه و هدف: بادرشبو (L. Dracocephalum moldavica) گیاهی علفی، یکساله و متعلق به خانواده نعناعیان است. اسانس بادرشبو دارای خاصیت ضد میکروبی و باکتریایی بوده التیام دهنده زخم و جراحات می باشد. اسانس این گیاه در صنایع داروسازی، آرایشی و بهداشتی، غذایی و عطر سازی، کاربردهای فراوانی دارد. گیاهان دارویی مخازن غنی از متابولیتهای ثانویه و مواد موثره اولیه بسیاری از داروها می باشند .مواد مذکور اگر چه اساسا با هدایت فرآیندهای ژنتیکی ساخته می شوند ولی ساخت آنها بطور بارزی تحت تاثیر عوامل محیطی قرار می گیرد. با توجه به تاثیر عوامل محیطی بر درصد و اجزای اسانس گیاهان دارویی، اهمیت گیاه دارویی بادرشبو در صنایع غذایی و آرایشی و بهداشتی و عدم وجود اطلاعات کافی در این زمینه در این تحقیق تاثیر عوامل محیطی بر درصد و اجزای اسانس گیاه دارویی بادرشبو مورد مطالعه قرار گرفت. مواد و روش ها: به منظور بررسی درصد و اجزای اسانس پنج جمعیت بادرشبو در پنج منطقه، آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی در سال 1392 در سه تکرار انجام گردید. نمونه گیری در کلیه مناطق مورد بررسی، در زمان گلدهی کامل انجام شد. در هر منطقه 3 نمونه مورد بررسی قرار گرفت و این مناطق شامل سلماس، ارومیه، خوی، مراغه و تبریز بودند. رقم اصلاح شده Szk-1 به عنوان شاهد در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه پیام نور مرکز مرند کشت گردید. در این مطالعه درصد اسانس و اجزای اسانس مورد ارزیابی قرار گرفتند. پس از خشک شدن اندام هوایی گیاه (در سایه و هوای آزاد) اسانس گیری از آنها به روش تقطیر با آب انجام شد. به منظور جداسازی و شناسایی ترکیبهای اسانس از دستگاه کروماتوگرافی گازی(GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی(GC-MS) استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان داد اثر جمعیت بر درصد اسانس در سطح احتمال 5 درصد معنی دار بود. بیشترین (61/0) و کمترین (4/0) میزان اسانس به ترتیب در جمعیت های سلماس و تبریز بدست آمد. در مجموع سیزده ترکیب از جمعیت های برداشت شده از مناطق مختلف و رقم اصلاح شده شناسایی شد. مجموع تمامی ترکیبات شناسایی شده از 3/87 تا 96 درصد متغیر بود. ترکیب های عمده اسانس در گیاه ژرانیال، ژرانیول، نرال و ژرانیل استات بودند. مجموع سه ترکیب نرال، ژرانیال و ژرانیول در جمعیت تبریز (3/57 %) بیشترین و در جمعیت مراغه (9/33 %) کمترین مقدار را نشان دادند. همچنین، جمعیت مراغه بیشترین (3/57 %) و جمعیت تبریز کمترین (6/23 %) میزان ژرانیل استات را تولید کردند. نتیجه گیری: جمعیت سلماس و تبریز به ترتیب بالاترین درصد و میزان ترکیبات اسانس را تولید کردند. در مجموع، می توان با انتخاب این دو جمعیت بادرشبو ارقامی با خصوصیات زراعی مطلوب تولید کرد.

گیاهان دارویی, متابولیت های ثانویه, ترکیبات اسانس و ژرانیال