مریم رضازاده - دانشجو کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واخد علوم و تخقیقات خوزستان
زهرا خدا رحم پور - استادیار گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، شوشتر، ایران
عبدالعلی گیلانی - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی خوزستان

سابقه و هدف: مطالعه عملکرد دانه و اجزای عملکرد و همچنین صفات مرفولوژیکی می توانند به شناخت راهکارهایی برای انتخاب ارقام متحمل و افزایش عملکرد در شرایط متنوع محیطی از جمله شرایط تنش گرمایی کمک کنند. به همین منظور، این آزمایش به منظور بررسی عملکرد دانه و اجزای عملکرد، 42 لاین ارسالی متحمل به گرما از موسسه تحقیقات بین المللی برنج (ایری) انجام شد.مواد و روشها: آزمایش در سال زراعی 93-1392 در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار به همراه یک رقم شاهد (هویزه) در مزرعه مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان اجرا گردید. در این تحقیق هشت صفت شامل: درجه رسیدگی، دوره رشد، تعداد پنجه در متر مربع، تعداد دانه در خوشه، تعداد دانه پوک در خوشه، وزن هزار دانه، درصد باروری و عملکرد دانه بر اساس سیستم استاندارد ارزیابی موسسه تحقیقات بین المللی برنج اندازه گیری شد. صفت درجه رسیدگی از حاصل ضرب دو صفت درصد باروری و وزن هزار دانه در هر واحد آزمایشی ارزیابی شدند.یافته ها: تجزیه واریانس ساده صفات نشان داد اثر رقم برای کلیه صفات به جز تعداد پنجه در متر مربع معنی دار بود که حاکی از وجود تنوع بین لاین ها و رقم مورد مطالعه بود. تعداد پنجه در متر مربع و تعداد دانه در خوشه در برابر عملکرد دانه وارد معادله رگرسیونی شدند که این صفات دارای همبستگی مثبت و معنی داری با عملکرد دانه بودند. تجزیه علیت نشان داد که صفت تعداد دانه در خوشه با ضریب همبستگی 337/0 بصورت مستقیم بیشتر از صفت تعداد پنجه در واحد که ضریب همبستگی 186/0 را به خود اختصاص داد، بر عملکرد موثر است. در تجزیه به مولفه های اصلی دو مولفه ی اول 74 درصد از کل تنوع داده ها را توجیه نمودند. با توجه به حضور صفات مطلوب درصد باروری، عملکرد دانه و درجه رسیدگی در مولفه ی اول و داشتن ضرایب عاملی مثبت برای این صفات باید در جهت افزایش مولفه اول تلاش کرد، همچنین با حضور صفت مطلوب وزن هزار دانه با ضریب عاملی منفی در مولفه دوم، جهت افزایش این صفت باید در راستای کاهش مولفه ی دوم تلاش کرد. تجزیه خوشه ای، رقم و لاین های مورد بررسی را در سه گروه قرار داد، کلاستر اول شامل لاین های 1، 34، 54، 35، 39، 21، 33، 40، 25، 28، 9، 10، 15، 29، 32، 31، 30، 36 و 44 و کلاستر دوم لاین های 3، 24، 4، 19، 5، 7، 6، 55، 14، 23، 16، 17، 18، و 20 و در کلاستر سوم لاین های 8، 50، 52، 43، 41، 45، 11، 13، 12 و 26 قرار گرفتند. در کلاستر اول لاین های مطلوبی مانند 40، 35، 34 و 25 و در کلاستر سوم لاین های نامطلوبی مانند 12، 11، 13، 26، 41 و 45 قرار گرفتند.نتیجه گیری: اثر رقم برای کلیه صفات به جز تعداد پنجه در متر مربع معنی دار بود که حاکی از وجود تنوع بین لاین ها و رقم مورد مطالعه بود. بر اساس نمودار بای پلات، خوشه اول به عنوان بهترین خوشه و خوشه سوم به عنوان نامطلوب ترین بود. تابع تشخیص صحت گروه بندی را 95 درصد نشان داد.

برنج, تجزیه علیت, تجزیه به مولفه های اصلی, تجزیه خوشه ای, تابع تشخیص