مریم مسی وند - دانش آموخته دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
وحیده پیام نور - عضو هیات علمی/دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
داراب حسنی - بخش تحقیقات باغبانی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، کرج
محمد جعفرآقایی - بخش تحقیقات ژنیتک و ذخایر توارثی موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر

سابقه و هدف: این پژوهش با هدف بررسی و مقایسه صفات مورفولوژیکی برگ گونه ها، ژنوتیپ ها و هیبریدهای بین گونه ای درختان گردو موجود در ایستگاه تحقیقاتی کمال شهر کرج، بخش تحقیقات باغبانی موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر صورت گرفت. خصوصیات ریخت شناسی جزو نخستین و پرکاربردترین نشانگرهایی هستند که از دیر باز همواره مورد توجه گیاهشناسان بوده اند که در این میان صفات ریختی برگ دارای جایگاه ویژه ای در رده بندی گیاهان است. اهمیت این خصوصیات تا حدی است که می توان با مطالعه آن ها به روند تنوع ژنتیکی در گیاهان کمک شایانی کرد. با استفاده از این نشانگرها می توان گونه ها و حتی کلن های داخل یک گونه را از هم متمایز کرد. مواد و روش ها: ارزیابی خصوصیات برگ هشت ژنوتیپ گردوی سیاه (N1, N2, N3, N4, N5, N6, N7, N8) هفت رقم گردوی ایرانی (دماوند، جمال Ronde de Montignac, Pedro, Hartley, Chandler, Seer, وK72, B21)، پنج ژنوتیپ از هیبریدهای بین گونه ای(J. hindsii × J. nigra) و چهار ژنوتیپ از هیبریدهای بین گونه ای(J. hindsii × J. regia) و یک ژنوتیپ از گونه J. hindsii با نمونه-گیری در تابستان از برگ هایی که رشد کامل رسیده بودند انجام شد. در مجموع 14 صفت شامل 7 صفت کمی (طول و عرض کلی برگ aوb ، عرض برگچه e، طول برگچهf ، طول دمبرگc ، تعداد و شاخص سطح برگ) و 7 صفت کیفی (شکل برگ و برگچه، حاشیه برگ، رنگ برگ و دمبرگ، زمان باز شدن جوانه های برگ، کرک دار بودن، زمان خزان برگ و دوام دمبرگ اصلی) مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته ها: نتایج حاکی از وجود تنوع زیاد مورفولوژیکی بین گونه ها و هیبریدهای گردو است. نتایج آماری موید آن است که با صفات انتخابی می توان تا حد زیادی ژنوتیپهای گردو را از یکدیگر تفکیک نمود. نتیجه گیری: بیشترین سطح برگ متعلق به رقم 21B مربوط به گونه گردوی ایرانی با 3/336 سانتیمترمربع و کمترین سطح برگ نیز متعلق به گونه گردوی سیاه ژنوتیپ 8N با سطح برگ2/76 سانتیمترمربع بود. میانگین صفات کمی برگ نمونه های مورد بررسی نشان داد که ارقام گردوی ایرانی دارای بیشترین میانگین طول و عرض برگ و گردوی سیاه نیز دارای کمترین طول و عرض بودند. همچنین میانگین بیشترین عرض و طول برگچه مربوط به گردوی ایرانی و در مقابل هیبرید بین گونه ای پارادوکس (J. hindsii x J. regia) نیز دارای کمترین عرض برگچه بود. کمترین طول برگچه نیز برای گونه گردوی سیاه اندازه گیری شد. در میان گونه های مورد بررسی، گردوی ایرانی دارای کمترین تعداد برگچه و برگ گونه J. hindsii بیشترین تعداد برگچه را داشت. ژنوتیپ های گردو با استفاده از تجزیه خوشه ای (کلاستر) بر اساس صفات کمی و کیفی برگ مورد بررسی به سه خوشه مجزا تفکیک گردیدند. خوشه اول شامل: شش ژنوتیپ مختلف گردوی سیاه، گونه J. hindsii و هیبریدهای بین گونه ای رویال و پارادوکس، خوشه دوم شامل ارقام مربوط به گردوی ایرانی و خوشه سوم دربرگیرنده ژنوتیپ (B21) از گردوی ایرانی بود.

گردو, صفات مورفولوژیکی, سطح برگ, برگچه