ارزیابی پتانسیل خطر بیابان زایی در منطقه جازموریان با استفاده از معیار فرسایش (آبی- بادی)

سابقه و هدف: فرسایش خاک همواره به عنوان یکی از مهم ترین معیارهای دخیل در فرایند بیابان زایی به شمار می رود، که با بررسی و شناخت وضعیت این پدیده می توان پتانسیل گسترش بیابان زایی را ارزیابی نمود. تنکی پوشش گیاهی، کمی بارندگی و حاکمیت شرایط خشکی، زمینه را برای وقوع فرسایش خاک در منطقه جازموریان، مساعد نموده است که نقش مهمی را در وقوع بیابان زایی در منطقه ایفا می نماید. هدف از این پژوهش، ارزیابی پتانسیل بیابان زایی در منطقه جازموریان با استفاده از معیارهای فرسایش آبی و بادی و بر اساس روش IMDPA می باشد. مواد و روش ها: به منظور انجام این پژوهش، ابتدا، نقشه واحدهای کاری به کمک نقشه زمین شناسی، کاربری اراضی و تصاویر ماهواره ای لندست 8 از منطقه مطالعاتی تهیه شد، سپس لایه های اطلاعاتی مربوط به معیار فرسایش آبی در مدل IMDPA، پس از ارزش دهی و امتیازدهی به آن ها فراهم گردید. همچنین شدت فرسایش بادی نیز با استفاده از روش IRIFR برآورد گردید و درنهایت، نقشه پتانسیل بیابان زایی با استفاده از تلفیق معیارها بر اساس میانگین گیری هندسی آن ها در محیط نرم افزار ArcGIS به دست آمد. یافته ها: نتایج این پژوهش وسعتی حدود 2km5674 از مساحت منطقه را در کلاس شدید پتانسیل بیابان زایی قرار داده است که نشان دهنده تاثیر بالای معیار فرسایش در گسترش پدیده بیابان زایی در منطقه جازموریان می باشد.یافته های تحقیق نشان داد که معیار فرسایش بادی در بیابان زایی منطقه از پتانسیل بالاتری نسبت به معیار فرسایش آبی برخوردار بوده است که از مهم ترین دلایل آن وجود اراضی با حساسیت بالا به فرسایش می باشد که به سبب خشکی و کمبود میزان رطوبت خاک در این نواحی، همراه با خشکسالی های هیدرولوژیکی در سالیان اخیر، تشدید گردیده است. همچنین، نتایج حاصل از برآورد میزان فرسایش نشان داد که واحدهای اراضی رسی پوشیده از نبکا و ربدوهای تخریب شده ، اراضی شور و رسی با پوشش مراتع اشنان-ترات، اراضی شور و رسی و ارگ و ماسه زارها به ترتیب بیشترین امتیاز و پتانسیل را نسبت به فرسایش بادی نشان داده اند که می بایستی در اولویت طرح های بیابان زدایی باهدف کنترل این پدیده، مدنظر قرار گیرند. نتیجه گیری: با توجه به نتایج به دست آمده در این پژوهش، اعم وسعت منطقه موردمطالعه (2/97 درصد) از حیث معیار فرسایش در کلاس شدید بیابان زایی قرارگرفته است. در همین خصوص، لزوم تاکید بیشتر بر نقش عامل فرسایش خاک در تدوین برنامه های مدیریتی به منظور کنترل پدیده بیابان زایی در منطقه، از ضرورت بالایی برخوردار است. از همین رو، احیای پوشش گیاهی و حفاظت از آن در برابر تخریب با درنظرگرفتن ملاحظات اکولوژیک با اولویت مناطق حساس به فرسایش، می تواند در کاهش اثرات فرسایش در منطقه و بیابان زایی راهگشا باشد.

Keywords:

مدل IMDPA , روش اریفر , پوشش گیاهی , فرسایش خاک.جازموریان