تعیین ارتفاع مناسب کشت گونه های درختی غیربومی در جنگل های شمال ایران بر مبنای شاخص های گرمایی

چکیده سابقه و هدف پوشش گیاهی به‫عنوان یکی از اجزاء مهم اکوسیستم‫های طبیعی تاثیرپذیری بسیار زیادی از شاخص‫های اقلیمی دارد. ‬‬‬‬‬‬در این راستا شاخص‫ها و مدل‫های بسیاری با هدف روشن ساختن ارتباط اقلیم و پوشش گیاهی ارائه شده‫اند.‬‬‬‬‬‬ از میان عوامل مختلف اقلیمی تغییرات دمای هوا در مدیریت توزیع پوشش گیاهی در مناطق مرطوب نقش مهمی دارد. از آن‫جا که اغلب مطالعات صورت‫گرفته در ایران در رابطه با پوشش گیاهی برمبنای روش‫های آماری و سنجش‫‫ازدور بوده است و تنها به پایش تغییرات پوشش گیاهی می‫پردازند لذا معرفی و ارائه شاخص‫های اقلیمی جهت پیش‫بینی پوشش گیاهی طبیعی ضروری است. ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬هدف از این بررسی ارزیابی و معرفی مناسبترین شاخص اقلیمی دمایی و استفاده از آن به‫منظور پیش‫بینی ارتفاع مناسب جهت کشت گونه‫های جنگلی غیربومی به‫خصوص سوزنی برگان در جنگل‫های شمال ایران است.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ مواد و روش‫ها‬‬‬ این مطالعه در دو مقیاس مکانی انجام شده است. در گام اول سه شاخص WI (شاخص گرمایی)، BWI (شاخص گرمایی زیستی) و EWI (شاخص گرمایی موثر) با استفاده از داده‫های اقلیمی دمای متوسط ماهانه 34 ایستگاه سینوپتیک نوار شمالی کشور در دوره آماری ده ساله (2014-2005) محاسبه شد. ‬‬تغییرات ارتفاعی شاخص‫ها بصورت روابط گرادیان ارتفاعی به‫دست آمد و نقشه‫های تغییرات ارتفاعی هر شاخص ترسیم شد. ‬‬‬‬‬‬در گام دوم به‫منظور بررسی دقیق کارائی شاخص‫های محاسبه شده در تعیین گسترشگاه پوشش گیاهی، منطقه مورد مطالعه کوچکتر و محدود به جنگل آموزشی پژوهشی خیرود شد. ‬‬‬‬در این مرحله نقشه های گسترشگاه تیپ های جنگلی منطقه ی خیرود جمع آوری شده و با نقشه های پوشش گیاهی پیش بینی شده توسط شاخص ها مورد مقایسه قرار گرفت.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ یافته‫ها‬‬‬ در این بررسی مطالعه تطبیقی چند شاخص دمایی جدید با توزیع پوشش گیاهی و درختی سه استان گلستان، مازندران و گیلان صورت گرفته و پوشش درختی پیش بینی شده توسط این شاخص ها با نقشه موجود گسترشگاه تیپ های جنگلی منطقه پاتم و بهاربن مقایسه شده است. با توجه به گونه های ثبت شده منطقه تمامی شاخص ها پیش بینی خوبی از پوشش درختی و جنگلی منطقه ارائه می دهند. تحلیل های آماری نشان دادند که شاخص گرمایی موثر (EWI) با بیشترین میزان همبستگی (R2=0.964)و کمترین مقدار خطا (RMSE=3.87 ) مناسبترین شاخص جهت برآورد پتانسیل پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه است. این شاخص با درنظر گرفتن توام دامنه و میانگین سالانه دما، پیش بینی دقیق تری (تفکیک بهتر) از پوشش گیاهی بویژه در مناطقی با اختلاف ناچیز در مقادیر شاخص WI، ارائه می دهد. همچنین با ارائه روابط گرادیان ارتفاعی شاخص ها، ارتفاع مناسب از لحاظ شرایط دمایی جهت کشت گونه های درختی غیربومی که پتانسیل دمایی را برای ورود به جنگل های شمال ایران دارند، پیشنهاد شده است. نتیجه‫گیری‬‬‬ پوشش گیاهی پیش بینی شده توسط شاخص EWI نسبت به سایر شاخص ها همپوشانی بیشتری با پوشش گیاهی شمال کشور داشته است. علاوه بر این با خطای کمتر در تخمین ارتفاع مرزهای تغییرات هر شاخص، پیش بینی دقیق تری جهت ورود گونه های غیربومی به منطقه ارائه می دهد. با توجه گذشت به حدود 5 دهه از ورود گونه های سوزنی برگ به جنگل های شمال و کشت آن ها در ارتفاعات مختلف و ناموفق بودن اکثر جنگل کاری هایی که در ارتفاعات متوسط کمتر از 900 متر از سطح دریا انجام شده است پیشنهاد می شود در ادامه ی جنگل کاری های آتی ارتفاعات مناسب پیش بینی شده از سطح دریا توسط شاخص EWI مدنظر قرار گیرد.

Keywords:

شاخص گرمایی , گونه های درختی , شمال ایران , پوشش گیاهی