علیرضا کیانی - استاد بخش تحقیقات فنی و مهندسی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان،
مجتبی شاکر - فارغ التحصیل دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
رحیم طبرسا - کارشناس بخش تحقیقات فنی و مهندسی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان

سابقه و هدف: در حال حاضر یکی از راهبردهای موثر جهت استفاده کاراتر از منابع آبی، توسعه سامانه های نوین آبیاری می باشد. در سال های اخیر، مساحت تحت پوشش سامانه های آبیاری تحت فشار روندی رو به رشد داشته است، در صورتیکه به کیفیت اجرای این سامانه ها (فنی، اجرایی، بهره برداری ، مدیریتی و ادوات) اهمیت کافی داده نشود، انگیزه کشاورزان برای استفاده از این سامانه ها به تدریج کاهش یافته و درنتیجه سطح تحت پوشش آنها نیز کاهش خواهد یافت. طرح حاضر به منظور ارزیابی فنی سامانه های آبیاری بارانی اجرا شده در سطح استان گلستان در سال های 1391 و 1392 در 21 مزرعه به اجرا درآمد. مواد و روش ها: در این مطالعه مشخصات هیدرولیکی سامانه ها شامل فشار، دبی، راندمان ها، یکنواختی پاشش به همراه سرعت نفوذ آب در خاک و مسایل اجرایی آنها موردبررسی قرار گرفت. یافته ها: نتایج بررسی نشان داده است که 38 درصد از سامانه ها از نظر یکنواختی پاشش (DU) و راندمان واقعی در ربع پایین (AELQ) و 48 درصد از نظر ضریب یکنواختی (CU) کمتر از مقادیر قابل قبول بودند. راندمان کاربرد آب (Ea) در 50 درصد از طرح ها بیش از 65 درصد و قابل قبول ولی در 40 درصد از طرح ها راندمان کاربرد کمتر از 40 درصد و غیرقابل قبول بود. در39 درصد از طرح ها میزان تلفات پاششی ناشی از تبخیر و بادبرگی بیش از 20 درصد بوده که برای یک سامانه ی آبیاری بارانی غیر قابل قبول است. مشاهده شده است در عمده ی سامانه ها، طراح یک برنامه آبیاری یا نوعی از آبپاش و یا فاصله جابجایی را ارائه می کند، مجری برنامه دیگر و بهره بردار نیز برنامه ی خودش را عمل می کند. مقایسه مقادیر سرعت نفوذ آب در خاک و شدت پاشش آبپاش ها حکایت از این مطلب دارد که سنخیتی بین مقادیر اندازه گیری شده با مقادیر طراحی شده و همچنین با مقادیر شدت پاشش آبپاش که در مزرعه اتفاق می افتد، وجود ندارد. از نظر اجرایی برخی از پارامترهای طراحی مانند الگوی کشت، نوع آبپاش، فاصله جابجایی آنها، نوع پمپ تغییر نموده و بطور طبیعی تغییر در هریک از پارامترهای فوق در کلیه مبانی سامانه از جمله برنامه آبیاری اثرگذار است. نتیجه گیری: مهمترین مشکلات سامانه های آبیاری بارانی از نظر مدیریت و بهره برداری آگاهی ناکافی استفاده کنندگان از سامانه و برنامه ریزی آبیاری بود. برای مدیریت و راهبری صحیح از سامانه آبیاری بارانی، نیاز به آموزش مبانی جهت کسب آگاهی کلی از برنامه آبیاری در این سامانه است، که در این زمینه متولیان امور می بایست گام های موثری بردارند. بطور کلی انگیزه ی کشاورزان خصوصا با پرداخت تسهیلات از طرف متولیان برای اجرای سامانه های آبیاری تحت فشار، زیاد است، ولی برای دستیابی به اهدافی که در اثر اجرای سامانه های آبیاری بارانی دنبال می شوند مانند استفاده بهینه از منابع آبی، هنوز با چالش های جدی مواجه است.

راندمان آبیاری, روش های آبیاری بارانی, استان گلستان