عارف مهبودی - دانشجوی فارغ التحصیل کارشناسی ارشد علوم باغبانی
بهمن زاهدی - استادیار گروه علوم باغبانی، دانشگاه لرستان
عبداله احتشام نیا - استادیار گروه علوم باغبانی، دانشگاه لرستان

سابقه و هدف: گردوی ایرانی (Juglans regia L.) یکی از مهم ترین گونه های جنس Juglans است و ایران از مراکز مهم تنوع ژنتیکی آن می باشد. لذا تعیین تنوع ژنتیکی توده های گردوی ایرانی به خصوص در استان لرستان دارای اهمیت بالایی می باشدتا در صورت وجود تنوع ژنتیکیکافی در صفات مختلف و همچنین دانه، بتوان از نتایج آن در برنامه های اصلاحی آینده گردو استفاده شود. مواد و روش ها: در این آزمایش 43 ژنوتیپ گردوی ایرانی بومی استان لرستان از پنج توده الشتر، دورود، خرم آباد، بروجرد و نورآباد با سنجش 41 صفت مورفولوژیک مورد ارزیابی قرار گرفتند. اندازه گیری صفات روی 10 تا 20 نمونه از هر درخت و 5 تا 10 برگ به صورت تصادفی برای تعداد 41 صفت مربوط به برگ و دانه گردو مانند روغن و پروتئین مغز انجام شد. یافته ها: تجزیه واریانس یکطرفه داده ها اختلاف معنی داری را بین مناطق برای اکثر صفات نشان داد. مقایسه میانگین داده ها به روش آزمون دانکن در سطح پنج درصد نشان داد در اکثر صفات اختلاف معنی داری بین مناطق مختلف وجود دارد. بررسی ضرایب تنوع مربوط به صفات مختلف نشان داد که بیشترین تنوع مربوط به صفت وزن پوست سبز (51/35 درصد) بود. سپس، به ترتیب صفات رطوبت پوست سبز (45/29 درصد) و وزن دانه سبز (39/28 درصد) بیشترین تنوع را در صفات مورد بررسی داشتند. بر اساس مقادیر پروتئین و روغن بالا، به ترتیب توده های الشتر (26/20 و 1/64 درصد)، بروجرد (98/19 و 73/60 درصد) و دورود (14/19 و 11/59 درصد) به عنوان توده های مطلوب برای این صفات تشخیص داده شدند. از نظر عملکرد دانه، توده بروجرد با داشتن وزن دانه با پوست سخت (13/12 گرم) و بالاترین وزن مغز (98/4 گرم) مناسب ترین توده جهت انتخاب پایه های با عملکرد مناسب دانه می باشد اما، بیشترین درصد مغز با پوست سخت در توده نورآباد و بیشترین درصد مغز با پوست سبز در توده دورود مشاهده شد. تجزیه خوشه ای صفات مورفولوژیک بر اساس روش Ward، ژنوتیپ ها را در فاصله 21/41– به سه خوشه و توده ها را نیز در فاصله 71/67 به سه خوشه متمایز نمود. در خوشه اول سه توده الشتر، نورآباد و بیرانشهر، در خوشه دوم توده دورود و در خوشه سوم توده بروجرد به تنهایی قرار گرفتند. بر اساس نتایج تجزیه به مولفه های اصلی، سه عامل اصلی در مجموع 30/93 درصد از واریانس کل را توجیه نمودند. پراکنش توده ها بر اساس دو مولفه اصلی با تجزیه خوشه ای توده های گردو در استان لرستان بر اساس صفات مورفولوژیک همخوانی داشت و توده ها در سه ناحیه مختلف در دیاگرام قرار گرفتند. نتیجه گیری: نتایج نشان داد که جریان ژنی بین توده های که تا حدود زیادی نزدیکی جغرافیایی با هم داشتند سبب شده که این توده ها در تجزیه کلاستر نیز در یک گروه قرار بگیرند. از بین صفات مورد بررسی صفات حجم و ضخامت دانه سبز، طول و عرض دانه با پوست سخت بیشترین تاثیر را در پراکنش توده ها در این مطالعه داشته اند. توده های دورود و سپس نورآباد به ترتیب به جهت داشتن بیشترین درصد مغز با پوست سبز و بیشترین درصد مغز با پوست سخت جهت گزینش از نظر عملکرد مغز و انجام برنامه های اصلاحی آینده گردو در استان لرستان قابل توصیه می باشند. نتایج نشان داد که توده های گردوی استان لرستان دارای تنوع بالایی بوده و گزینش باید از نظر صفات مورد نظر صورت گیرد.

گردو (Juglans regia L.), تجزیه خوشه ای, تجزیه به مولفه های اصلی