بنیادهای خیریه در عصر آل بویه

در سده چهارم هجری با استقرار حکومت آل بویه در نیمه غربی ایران، حیات اجتماعی و شهری از رشد قابل توجهی برخوردار گردید. پادشاهان آل بویه با حمایت از تجارت و مسیرهای تجاری و همچنین اقدامات عام المنفعه و خیریه فراوان، سعی در یاری رسانی به رونق بیشتر حیات اجتماعی شهرهای قلمرو خویش در دو حوزه ایران و عراق داشتند. در این راستا در حوزه ایران در شهرهایی همچون شیراز، اصفهان، ری و در حوزه عراق در شهرهایی مانند بغداد، بصره و واسط، مورد توجه خاص قرار داشتند. نهادهای اجتماعی و شهری در این شهرها مورد حمایت قرار گرفتند. این نهادهای اجتماعی عمدتا0 در قالب دارالعلمها و بیمارستانها در جهت ارائه خدماتی همچون درمان و ترویج علم در شهرها شکل می یافتند. این نهادهای ایجاد شده بر مبنای امر خیر، اغلب بر پایه وقف ایجاد شده بودند. این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی و با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای سعی دارد تا علاوه بر مشخص کردن پایگاه اجتماعی واقفان و نگرش دینی آنان، نقش وقف را در شکل گیری و کارکرد بنیادهای خیریه در عصر آل بویه روشن نماید. نتایج این جستار نشان میدهد که وقفیات از ابتدای تاسیس بنیادهای خیریه نقش عمده در ایجاد و دوام فعالیت آنها داشتند. همچنین این وقفیات از سوی گروه های اجتماعی مختلف انجام میگرفت ولی عمده واقفان تعلق به گروه حاکمیت داشتند. نگرش دینی غالب وقفیات نیز در جهت ترویج مذهب شیعه قرار داشت. وقفیات نیز توسط دیوان قضا در مناطق مختلف آل بویه نظارت و اداره میگشت. حتی منصبی به نام ناظر اوقاف بیمارستان وجود داشت که اوقاف مربوط به بیمارستان را نظارت مینمود. رخدادهای تاریخی همچون سیطره سلجوقیان با نگرش مذهبی اهل تسنن بر قلمرو آل بویه و آسیب دیدن موقوفات باعث شد تا اداره وقفیات با مشکل مواجه شود و در نتیجه کارکرد و فعالیت بنیادهای خیریه وابسته به آنها با افول مواجه گردد.

Keywords:

آل بویه , خیریه , وقف , بیمارستان , دارالعلم.