مهدیه خانی سانیج - کارشناسی ارشد تاریخ

شهر یزد به عنوان بستر مناسب زندگی اقلیت زرتشتی در طول سالیان دراز از زمان باستان تاکنون آبستن حوادث مختلفی بوده است. این بهدینان در طول تاریخ گاه با مسالمت و گاه با نزاع هایی کوچک و بزرگ در کنار مسلمانان مرکزنشین ایران جامعه ای را تشکیل دادهاند که همواره در کنش و واکنش با مسلمانان و تساهل و تعصب آنها بوده است. این گروه که بازماندگان پیروان اوستا از عصر ساسانی هستند، تحت تاثیر عوامل بیرونی از جمله انجمنهای زرتشتی ساکن در هندوستان و عوامل درونی چون تحصیلکرده های جامعه خود شاهد تغییرات زیادی بوده و این تغییرات بالاخص در جنبه های آموزشی نمود یافته و در پیشبرد فرهنگ و گسترش آموزشوپرورش نوین در شهر یزد حتی در بین مسلمانان موثر بودهاند. خیریه های زرتشتی و خیرین ثروتمند به دین بر اساس آموزه های دین خود و با هدف حفظ جامعه و دین زرتشتی در کشور ایران از نابودی در دوران هرجومرج و نبود قدرت مرکزی منسجم آغاز به فعالیت کردند. این تشکلهای مدون در قالب انجمن خیریه در ابتدا تحت نظارت پارسیان هندوستان و شاخه اصلی آنها در این کشور شروع به فعالیت کرده و نیروهایی را آموزش دادند که در سالهای آتی هدایت تشکیلات و اماکن و مدارس خود در شهر یزد را به آنها سپردند. ایجاد و رشد آموزشوپرورش نوین، بهبود اوضاع بهداشتی درمانی- رفاهی و اقتصادی مردم مسلمان و زرتشتی با اقدامات مالی و معنوی پارسیان هند آغاز شد و تاثیرات خود را با تربیت یک نسل دانش آموخته علوم نوین بر فرهنگ مردم این شهر مذهبی گذارد. هدف یک دهشمند یا انجمن زرتشتی در ابتدا بر اساس حب وطن ، آموزه های دین، اندیشه رادی و کفاره گناهان بود اما در نهایت با ظهور تجددگرایی در عصر پهلوی اول و تاثیر قدرتهای غربی چون انگلیس بر آنها باعث تغییر در جامعه متعصب و مذهبی شهر یزد شد. البته در تمامی این سالها فعالیت مسلمانان خیر در کنار دهشمندان زرتشتی برای ایجاد آب انبار، درمانگاه، داروخانه، پرورشگاه و مدارس نوین نمود کامل دارد. حتی در امور سیاسی مانند مبارزات مشروطه خواهی انقلابیون مسلمان و زرتشتی به موازات هم برای پیروزی مشروطه و تصویب قانون تساوی حقوق اقلیتها فعالیت داشتند. در این مقال با بررسی کوتاهی از وضعیت عمومی زرتشتیان به نحوه و نوع فعالیتهای آنها در امور اجتماعی، بهداشتی و آموزشی در یزد میپردازیم . البته با روش تحقیقات تاریخی و شیوه های توصیفی-تحلیلی مبتنی بر اسناد و منابع و به همت تاریخ شفاهی اهداف و انگیزه های خیرین و انجمنهای خیریه بررسی شده و نمونه ای از آنها ذکر میشود.

خیریه، زرتشت، یزد، قاجار، پهلوی