فرشاد فتحیان - استادیار گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ولی عصر عج رفسنجان،
زهره دهقان - دانش آموخته دکتری، گروه مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان،

بر اساس پژوهش های متعدد، عوامل اقلیمی مختلفی بر تغییرات سری زمانی تبخیر از تشت تاثیر می گذارند. بنابراین، مدلسازی و کشف رابطه بین آنها می تواند شناخت و درک بهتری از عوامل اقلیمی تاثیرگذار بر تبخیر از تشت، به عنوان یکی از متغیرهای مهم در چرخه هیدرولوژی، را نشان دهد. مدلهای سری زمانی چندمتغیره متداول، رفتار میانگین متغیرهای هیدرولوژیکی را مدلسازی میکنند، اما قادر به مدلسازی رفتار واریانس و کواریانس این نوع داده ها نیستند. مدل سری زمانی غیرخطی واریانس ناهمسان شرطی خودهمبسته تعمیم یافته (GARCH) چندمتغیره از جمله مدل هایی است که می تواند برای مدل سازی واریانس شرطی متغیرهای اقلیمی و کواریانس شرطی بین آنها استفاده شود. بدین منظور، مدل DVECH که یک نوع مدل از مدلهای GARCH چندمتغیره می باشد، جهت ارزیابی کواریانس و همبستگی شرطی بین سری زمانی تبخیر از تشت و دو شاخص نوسانات اقلیمی شامل شاخص نوسان جنوبی (SOI) و نوسانات اطلس شمالی (NAO) استفاده شد. در این پژوهش، از داده های سری زمانی میانگین ماهانه تبخیر از تشت ایستگاه سینوپتیک کرمان و شاخص های نوسانات اقلیمی برای دوره آماری 1992-2016 جهت فرآیند مدل سازی استفاده شد. نتایج نشان داد که در حالیکه شاخص NAO درجه بالایی از پایداری بلندمدت را در سری زمانی واریانس شرطی نشان میدهد، شاخص SOI میزان پایداری بلندمدت آن بسیار کمتر میباشد. علاوه بر این، پایداری بلندمدت برای هر دو فرآیند دارای شدت بیشتر از پایداری کوتاه مدت میباشند که بیان کننده این موضوع می باشد که نوسانات SOI و NAO ممکن است اثر سریع و بلندمدت بر روی نوسانات تبخیر از تشت در ایستگاه مورد بررسی داشته باشند.

تبخیر از تشت، چندمتغیره، کرمان، مدلسازی، مدل سری زمانی، نوسانات اقلیمی، واریانس-کواریانس شرطی