هادی شمس الدینی نژاد - دانشگاه یاسوج
محمد رضا بحرینی بهزادی - استادیار رشته علوم دامی دانشگاه یاسوج

سابقه و هدف: بز کرکی رائینی از مهمترین نژادهای بز در ایران است. این پژوهش با هدف بررسی تنوع و ساختار ژنتیکی بز کرکی رائینی با استفاده از روش تحلیل شجره انجام شد. با تحلیل شجرهی یک جمعیت میتوان برخی فراسنجههای موثر بر تنوع ژنتیکی را محاسبه کرد. همچنین با شناخت این فراسنجهها میتوان راهکارهایی مناسب برای کنترل همخونی و از دست رفتن تنوع ژنتیکی در جمعیتهای مورد مطالعه ارائه نمود. مواد و روشها: اطلاعات مورد استفاده مربوط به 7264 راس حیوان حاصل از 293 پدر و 2057 مادر میباشد که طی سالهای 1369 تا 1390 در ایستگاه پرورش و اصلاح نژاد بز کرکی رائینی شهرستان بافت واقع در استان کرمان جمعآوری شده بود. برای برآورد ضریب همخونی از نرمافزار سیافسی و برای سایر تحلیلهای شجره از نرمافزار اندوگ (نسخه 8/4) استفاده شد. رکوردهای جمعآوری شده برای برآورد میزان همخونی، متوسط همتباری، متوسط رابطه خویشاوندی، اندازهی موثر جمعیت، فراسنجههای حاصل از تحلیل احتمال منشا ژن و فاصله نسل مورد استفاده قرار گرفت. یافتهها: میانگین فاصله نسل در مدت زمان مورد مطالعه این جمعیت 93/3 سال بود. همچنین میانگین فاصله نسل در مسیر تولیدمثلی بز نر– نتاج بیشتر از مسیرهای بز ماده – نتاج بود. متوسط همتباری موجود در این جمعیت 012/0 درصد برآورد گردید. میزان همخونی در کل جمعیت و در بین حیوانات همخون به ترتیب 08/0 و 5/3 درصد محاسبه شد. حیوانات همخون بخش کوچکی از این جمعیت و حدود 2 درصد افراد این جمعیت را شامل می شدند. بیشترین مقدار همخونی 25 درصد و بیشترین حیوانات همخون را حیوانات با ضریب همخونی تا 5 درصد تشکیل میدادند. نرخ افزایش همخونی سالیانه 004/0 درصد در این جمعیت وجود داشت که با توجه به فاصله نسل 93/3 سال میتواند افزایش همخونی 015/0 درصدی به ازای هر نسل را ایجاد کند. متوسط رابطه خویشاوندی جامعه 24/0 درصد بود. اندازهگیری متوسط رابطه خویشاوندی میان بزهای نر و ماده به منظور پیشبینی سطوح آینده همخونی جمعیت میباشد. تعداد کل حیوانات بنیانگذار، تعداد موثر حیوانات بنیانگذار، تعداد موثر اجداد و تعداد موثر ژنوم حیوانات بنیانگذار به ترتیب 1227، 251، 232 و 240 راس به دست آمد. اندازهی موثر جمعیت نیز 191 راس محاسبه شد. نتیجهگیری: اندازهی موثر جمعیت در طی سالهای مورد مطالعه دارای سیر نزولی بود ولی نسبت به تعداد پیشنهادی سازمان خوار و بار جهانی که حداقل تعداد اندازهی موثر جمعیت نباید کمتر از 50 راس باشد، اندازهی موثر جمعیت در بز کرکی رائینی در وضعیت مطلوبی قرار دارد. ولی اگر همین روند کاهش اندازهی موثر جمعیت ادامه داشته باشد در نسلهای آینده به مقادیر بحرانی نزدیک خواهد شد. بهطورکلی نتیجهگیری میشود که میزان مشارکت حیوانات بنیانگذار در ایجاد جمعیت کنونی به علت اجرای برنامهی انتخاب نامتعادل بوده که سبب کاهش تنوع ژنتیکی در این جمعیت شده است. همچنین در مقایسه با سایر نژادهای مورد بررسی ایرانی و خارجی، تنوع ژنتیکی این جمعیت در وضعیت نسبتا خوبی قرار دارد.

اندازه موثر جمعیت, فاصله نسل, همخونی