نسرین سیدرضوی - مدیرگروه هنراسلامی و هنرهای تجسمی- دانشکده هنر و معماری- دانشگاه علم وفرهنگ- تهران -ایران
سعید زاویه - مدیر تحصیلات تکمیلی، گروه پژوهش هنر، دانشگاه هنر ، تهران، ایران

چکیده: مقامات الطیور که منطق الطیر نیز گفته شده، سروده شیخ فریدالدین محمد عطار، شاعر سده 6 ه.ق/ 12 م و از اهالی نیشابور است که لحنی عرفانی و اندرزگو دارد. بهزاد (نگارگر مکتب هرات) در اواخر قرن 9 ه.ق/ 15 م، برخی از حکایات منطق الطیر را تصویرسازی کرد. نگاره سوگواری پسر در مرگ پدر یکی از آنها بود که موضوع آن، مرتبط با مراسم تدفین عمومی است و می توان به آن سوگ نگاره اطلاق کرد. سوگ نگاره مورد بررسی، هم از نظر معنایی و هم به لحاظ تجسمی، در تاریخ نگارگری ایران مهم است. نوشتار حاضر خوانش این تصویر را براساس نظریه مربع معناشناسی و بر پایه تعمیم تقابل-های دوگانه دنبال می کند. در این پژوهش توصیفی- تحلیلی داده ها به روش کتابخانه ای (کتاب و مقاله) جمع آوری شده و نتایج تحقیق نشان می دهد: در سوگ نگاره سوگواری پسر در مرگ پدر ، مرگ مفهومی انتزاعی و نمادین است که وجه عرفانی متن را در برابر وجوه دیگر (مثلا حماسی) تقویت می کند. در این اثر، آنچه اهمیت دارد نه تصویر ملموسات آشکار بلکه تفهیم برخی از تقابل های دوگانه نظیر مرگ≠ زندگی، ثابت≠ متغیر، و طبیعت≠ فرهنگ است، در پوشش این مقوله ها و اتصال معنا به هر قطب آنها، تصویر توانسته از بازنمایی صرف متن فراتر رود و همبستگی مردم با عقاید عرفانی را برجسته سازد تا به دلالتی فرهنگی- اجتماعی نزدیک شود.

نشانه معناشناسی , نگارگری , بهزاد , منطق الطیر , مربع معنایی گرمس