مداخله خلاقانه مبتنی بر گسترش فضایی و اجتماع پذیری در الگوهای پایدار معماری ایرانی نمونه موردی حرم حضرت عبدالعظیم(ع)

حرم ائمه اطهار(ع) و امامزادگان، مکانی معنوی برای عبادت و کسب معرفت است. خلاقیت فضایی در پاسخ­گویی به نیازهای فردی یا جمعی در حیاط، گنبدخانه و شبستان بناهای مذهبی قابل رصد کردن است. مداخله خلاقانه در بسط چشم­انداز، پیوستگی فضا و گشایش فضایی موجب اجتماع­پذیری مکان و احساس با هم بودن مومنین شده است. اهمیت دادن اسلام به جامعه، با هم بودن و نمایش این تجمع مبارک موجب توجه به نماز جمعه و مصلا شده است. این مقاله با ترکیبی از روش تحلیلی و تفسیری به معرفی روند تکامل الگوهای فضایی در حیاط، شبستان و گنبدخانه برخی از مساجد و مدارس پرداخته است و با پیمایش و برداشت نقشه های طرح توسعه حرم حضرت عبدالعظیم(ع) نشان می دهد، در طرح توسعه با قرار گرفتن  عناصر شاخص روی محورهای حیاط و با پیوستگی منظر میان آنها، فضایی خوانا و ممتد در قالب حیاط و مفصل های فضایی باز و نیمه باز از بست شمالی تا صحن جنوبی و فضای مصلی به­صورت هم­محور شکل گرفته است. صحن­های دیگر در اطراف گنبدخانه حرم های مطهر امامزادگان به صورت به هم پیوسته از طریق مفصل رواق به هم متصل شده است. معمار با تداوم بهره گیری از الگوهای همجواری شبستان ها با حیاط ها، سه صحن که بی­واسطه با حرم امامزادگان متصل شده اند را طراحی و فضایی معنوی و فرح بخشی را ایجاد کرده و سعی نموده است با خلاقیت در ارتقاء بهره­وری از فضا مراحل بالاتری از درک فضا و احساس حضور در فضای جمعی را برای مردم فراهم نماید. همانند مسجد امام اصفهان و در الگوی خرد، صحن مصلا در اتصال به ایوان و حیاط متصل به کنج صحن به گشایش فضایی بیشتری رسیده است. در فضای داخلی مصلا پیوستگی فضایی، در سقف چلیپایی گنبدخانه و شبستان متصل به آن فضایی یگانه را در کف و سقف به­طور مشترک و به یک اندازه گشایش و بسط داده است. گشایش فضایی در کنار پیوستگی فضا باعث پویایی به عنوان یکی از مهمترین بخش های تجربه بصری در فضای گنبدخانه در جهت ایجاد تعادل ادراکی و بصری شده و باعث انبساط خاطر استفاده کنندگان گردیده است. مصلای حرم هم پاسخ­گو به عبادت فردی با حریم معین بوده و هم به مکانی اجتماعی با سیالیت و انعطاف­پذیری فضایی رسیده است. 

Keywords:

پایداری , خلاقیت , بهره وری از فضا , پیوستگی , اجتماع پذیری