محمد سبحانی یامچی - استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم (دانشکده علوم قرآنی مراغه)
سعیده آقایی اقدم - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم (دانشکده علوم قرآنی مراغه)

قرآن کریم معجزه جاوید پیامبر خاتم در جامعه مشدرک جاهلی با آداب و رسوم خرافی دارای تعصبات بی جا و غیره نازل گردید، جامعه ای که مظاهر پرستش خدا به ورطه انحراف کشیده شده بود. قرآن با نزول در چنین فضایی سعی کرد تا با اصلاح عقاید، باورها و نگرش های جاهلی، با نهادینه و فرهنگ سازی اجرای اوامر و دوری مردم از نواهی شارع مقدس اسلام، زمینه های کمال و سعادت جهانیان را فراهم کند. فضای نزول قرآن بخصوص در دوره قبل از هجرت ایجاب می کرد اصول دین و خطو کلی فقه و حقوق مورد توجه قرار گرفته و برای مقابله با باورهاى باطل اعتقادى و اصلاح آنها و در کل، توجه دادن انسان ها به ارزش هاى پایه اى سخن به میان بیاید. نماز یکی از مسائل مهمی بود که قرآن برای نهادینه کردن آن، در طول بیست و سه سال به صورت مرحله ای گام برداشت. بخشی از این مراحل در دوره مکه و بخش هایی نیز در مدینه اتفاق افتاد. این نوشتار بعد از مفهوم شناسی به روش توصیفی تحلیلی ضمن توجه به فضا و جدو نزول آیات و سوره های قرآن کریم، به تبیین مهم ترین راهکارهای قرآن برای نهادینه کردن فرهنگ نماز در عصر نزول پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که اولا برای مهندسی فرهنگ نماز در جامعه، پیامبر اکرم از اصول اسوه سازی و معرفی اسوه، اعطای بینش و اصلاح نگرش، زمینه سازی، فریضه سازی، تدریج و تدرج و اصل استمرار و مداومت استفاده کرده است. ثانیا با تثبیت فرمان ها پیرامون نماز و نهادینه کردن فرهنگ آن، می توان جامعه را از آسیب های اجتماعی به دور نگه داشته و زمینه های ترقی و پیمودن مسیر کمال را فراهم آورد.

قرآن کریم، نماز، فرهنگ سازی، تفسیر تنزیلی، اسوه سازی، اعطای بینش، فریضه سازی.